Waar zijn onze superheldinnen?

Het thema van Internationale Vrouwendag 2019 was heldinnen. Het doel is dat alle vrouwen die op een bepaalde manier heldhaftig zijn de aandacht krijgen die ze verdienen. Heldinnen die meer aandacht verdienen omdat ze vaak schitteren door afwezigheid zijn de superheldinnen. Waarom zijn er zo weinig superheldinnen en waarom is deze afwezigheid problematisch?

Geschreven door: Sander Heithuis

Of je iemand een heldin vindt of niet bepaal je voor jezelf. Over sommige vrouwen zijn we het natuurlijk eens: de vrouwen die tijdens (een deel van) hun leven hebben gestreden voor een betere positie van de vrouw bijvoorbeeld. Maar hoe zit het met onze superheldinnen? Waar zijn zij? Zij lijken in de schaduw te staan van al het mannelijke geweld in zowel films als stripboeken. En als ze al verschijnen, gaat het vaak om een stereotiep en seksistische weergave van de vrouw. En dat is een probleem.

Het probleem van de mannelijke blik

Films en stripboeken worden gemaakt met de (heteroseksuele) mannelijke kijker of lezer in gedachten. Dat noemen we ook wel the male gaze, letterlijk vertaald: de mannelijke blik. Er wordt uitgegaan van een mannelijke blik die graag dominantie, rationaliteit en lichamelijke strijd ziet: zaken die ons traditionele beeld van mannelijkheid bevestigen. De vrouw speelt hierin slechts een bijrol en fungeert met name als ‘eye-candy’. De man is actief: we kijken door de ogen van de man naar de vrouw die een passieve rol aanneemt. Dit leidt tot veel films waarin vrouwen voor het plot niet belangrijk zijn en geen actieve rol hebben. Slechts hun (halfnaakte) lichaam doet ertoe: dat is immers wat de heteroseksuele man wil zien.

De male gaze komt veel terug in films en strips waarin superhelden een belangrijke rol spelen. Eén van de redenen hiervoor is dat deze met name gemaakt worden door mannen en dat zij logischerwijs (onbewust) een male gaze hebben. Zo is het overgrote deel van de regisseurs van ‘super hero movies’ man en is ook de stripwereld een wereld die voornamelijk uit mannen bestaat. Een gevolg van oververtegenwoordiging van mannen in deze werelden is het beeld dat geschetst wordt van vrouwen. Slechts 12% van de superhelden in strips is vrouw. Bovendien bekleden vrouwen vooral de kwetsbare rollen; we zien vaak vrouwen die gered moeten worden door de mannelijke superheld. De vrouw heeft bescherming nodig. De man kan hiervoor zorgen. Tenminste, dat is de boodschap die aan het publiek overgedragen wordt. Hier zijn tal van voorbeelden van te noemen. Deze bijvoorbeeld. Of deze.

De geseksualiseerde heldin

Ook wanneer de vrouw wél de superheldin is en belangrijk voor het plot, is ze vaak onderdanig aan de mannelijke blik. CatWoman bijvoorbeeld, die de wereld redt in een strak latexpak en met een enorm boezem. Ze is de geseksualiseerde superheldin die haar bestaansrecht ontleent aan haar seksappeal, niet aan haar intelligentie of fysieke kracht. Een vrouw kan pas belangrijk zijn wanneer ze (ook) sexy is. Mannen worden zeker ook op een ééntonige manier neergezet: heteroseksueel, dominant en enorm gespierd. Dat is namelijk ons traditionele beeld van mannelijkheid en wat we in het algemeen van mannen verwachten. Echter is het hebben van seksappeal voor de mannelijke superheld van ondergeschikt belang. Hierdoor zijn de mannelijke superhelden veel minder naakt en wordt hun seksualiteit minder benadrukt. Anna Rodman maakt dit op een grappige manier duidelijk op haar blog, door mannelijke superhelden te tekenen op de manier waarop dat bij vrouwelijke superhelden doorgaans gebeurt. Halfnaakt en met veel ronde vormen:

Juist omdat deze tekeningen vooral op de lachspieren werken geven ze goed weer hoe we kijken naar superhelden en superheldinnen. Bij het tekenen van de orginele Batman is een stuk minder rekening gehouden met het feit dat hij naast heldhaftig ook sexy moet zijn. Bij CatWoman was dit wél het uitgangspunt.

Captain Marvel

Op Internationale Vrouwendag verscheen (niet toevallig) de film Captain Marvel, met actrice Brie Larson in de hoofdrol. Larson speelt Carol Denvers, een piloot van gevechtsvliegtuigen met galactische superkrachten. Geen gezoom op vrouwelijke vormen. Geen platte storylines over relatiebreuken. Geen vrouw die gered moet worden, maar een vrouw in de hoofdrol die in haar kracht staat, deze kracht gebruikt en die symbool staat voor vrouwenemancipatie. De film heeft al een beweging tot stand gebracht met de hashtags #ConnectedSheCan en #MySuperhero, waarmee vrouwen (en mannen) wereldwijd delen wie hun persoonlijke superheldin is.

Captain Marvel actrice Brie Larson is een flinke discussie gestart over diversiteit in de filmwereld. Of naja, het gebrek eraan. Er is dus veel beweging, maar misschien is het effect dat een film kan hebben op jonge meisjes nog wel het allerbelangrijkst. De kracht en invloed die zo’n film kan hebben op deze jonge kinderen is tijdens de première in één beeld vastgelegd. Daar zijn geen meer woorden bij nodig:

Mocht je er wel wat meer over willen lezen, lees dan dit artikel. 

Meer superheldinnen graag

Wij pleiten voor meer superheldinnen als Captain Marvel. Meer vrouwen als Sam, Alex en Clover van Totally Spies die ons vroeger lieten zien dat vrouwen slim, behendig, sterk en belangrijk kunnen zijn. Hierin zijn we gelukkig niet alleen. Onderzoek van de BBC laat zien dat jonge meisjes zelf ook meer superheldinnen willen zien. Zij geven aan dat een superheld van hun eigen gender voor meer zelfvertrouwen kan zorgen. Deze boost aan zelfvertrouwen zou de confidence gap die bestaat tussen jongens en meisjes kunnen verkleinen. Meisjes in de leeftijd 15 – 19 jaar beschrijven zichzelf veel minder snel als ‘vol zelfvertrouwen’, ‘stoer’ en ‘gehoord’ dan jongens, zo blijkt uit hetzelfde onderzoek van de BBC. Rolmodellen die niet bevrijd hoeven te worden maar op eigen kracht de wereld redden kunnen voor dit probleem een deel van de oplossing zijn.

Echter, slechts met meer superheldinnen zijn we er nog niet. De volgende stap is het de-seksualiseren van vrouwen in films en strips en meer bewustzijn over de male gaze. Een diversere groep film-/stripmakers kan hier aan bijdragen.

Over de grenzen van gender

“Meer diversiteit in gender betekent ook meer diversiteit in kleur. En seksualiteit, bijvoorbeeld.”

Tot slot: jonge meisjes van kleur geven aan dat zij zich absoluut niet herkennen in de superhelden die ze zien. Ze zijn meestal geen vrouw, en ook niet van kleur. Meer diversiteit in gender betekent ook meer diversiteit in kleur. En seksualiteit, bijvoorbeeld. Wanneer we in verhalen over superhelden alleen witte, heteroseksuele mannen betrekken, zullen jonge meisjes (van kleur) het idee krijgen dat ze geen superheld kunnen zijn. Dus: tijd voor meer diversiteit in gender, kleur en seksualiteit. Geen geseksualiseerde beelden meer van vrouwen en geen vrouwen meer die zonder de hulp van mannen niet overleven. Verandering. En een beetje snel, graag!