PHALLUS. Norm & Vorm

“Laat je horen!” is sinds onze oprichting één van de motto’s van WOMEN Inc. Omdat we geloven in de kracht van unieke stemmen en verhalen. Gelukkig worden die verhalen dikwijls omgezet in mooie films, boeken, series, liedjes, kunstexposities en andere vormen. Maar worden ze dan ook gehoord? In de rubriek (On)Gehoord zet de redactie van WOMEN Inc. een boek, film of ander object in de schijnwerpers, waarvan wij vinden dat je die niet mag missen. Deze keer onze collega Danielle over de tentoonstelling PHALLUS. Norm & Vorm die momenteel te zien is in het Universiteitsmuseum Groningen.  

Geschreven door: Danielle Selak

We horen vaak dat het jammer is dat het merendeel van de culturele tips die wij delen zich in de randstad bevinden, dus hierbij een tip uit het hoge Noorden: het Universiteitsmuseum in Groningen. Voor mij geen willekeurige plek, hier heb ik tijdens mijn studie een aantal jaar gewerkt. Voor ik daar vertrok hoorde ik nog net dat er een nieuwe tentoonstelling zou komen waarin verschillende ideeën over gender, sekse, wetenschap en maatschappelijke en culturele normen aan bod komen, een mooie reden om weer terug te gaan!

Tentoonstelling PHALLUS. Norm & Vorm. Fotograaf Gerhard Taatgen

De tentoonstelling PHALLUS. Norm & Vorm is ontwikkeld door het GUM (Gents Universiteitsmuseum) en is het resultaat van twee jaar lang intensief onderzoek naar de rol van gender in de wetenschap en de maatschappij. De tentoonstelling heeft daar van maart 2022 tot april 2023 gestaan en is nu te bezoeken in Groningen. Zowel het concept als de objecten van de tentoonstelling zijn overgenomen door het Universiteitsmuseum Groningen. Het randprogramma wordt wel door henzelf samengesteld, met input van verschillende ervaringsdeskundigen en experts waaronder ik zelf. Zoals de titel doet suggereren staat het mannelijke lid op een voetstuk, maar volgens het Universiteitsmuseum Groningen wordt deze positie ook af en toe onderuit gehaald . Ik ga op pad om te kijken of de belofte over het doorbreken van maatschappelijke normen over de fallus en vulva waargemaakt wordt.

Weelderige vulva’s

Het is niet zonder toeval dat de tentoonstelling nu in het Universiteitsmuseum Groningen staat. De ‘Spierenman’’, een levensgroot anatomisch model van een man gemaakt van papier-maché, behoort namelijk tot hun collectie. Deze ‘Spierenman’ vult ook de poster van de tentoonstelling, daarom ben ik bij binnenkomst toch aangenaam verrast om oog in oog te staan met een levensgroot vulva kunstwerk van Vajinsky. Ik vind het mooi om te zien dat de vulva in dit kunstwerk centraal staat als een glamoureuze neon prinses waar de fallussen in aanbidding omheen dansen. Volgens de kunstenaar zien veel mensen in langwerpige vormen al snel een fallusvorm, denk bijvoorbeeld aan de aubergine emoji, maar worden vulva vormen minder snel herkend. Vajinski speelt met dit idee en gaat ‘s nachts anoniem in de publieke ruimte op zoek naar bijzondere spleten en gleuven in gebouwen, bomen en tegels. Deze tovert ze dan om tot weelderige vulva’s. 

The Vulva Pilgrim door Vajinsky. Eigen afbeelding

Binaire grenzen en genderstereotypen

Zoals Vajinsky al suggereerde, zijn ook in de tentoonstelling veel fallusvormige objecten te zien. Zo zijn er verschillende paddenstoel modellen die door de kunstenaar Sofie Muller tot fallussen zijn getransformeerd. Ook zijn er natte en droge penis preparaten van dieren te zien: van de gevlekte gladde haai, de hommel en de Mississippi-alligator tot het penisbeen van een walrus. Deze objecten passen natuurlijk goed in een wetenschapsmuseum, maar mijn aandacht wordt vooral getrokken door een aantal wasmodellen uit de tweede helft van de 19e eeuw van vermoedelijke intersekse personen. Destijds waren dit soort anatomische modellen een populaire kermisattractie in Europa, hier gingen mensen heen om ‘het abnormale’ te aanschouwen. Wat wij als maatschappij als normaal en abnormaal ervaren wordt gevormd door veel verschillende factoren, zoals onze culturele, sociale en historische normen. In die tijd was er weinig ruimte voor mensen die buiten de maatstaf van man en vrouw vielen. Deze opvattingen uit het verleden werken nog steeds door in onze huidige samenleving: transgender, intersekse en non-binaire personen krijgen dagelijks met veel discriminatie te maken. 

Wat wij als maatschappij als normaal en abnormaal ervaren wordt gevormd door veel verschillende factoren, zoals onze culturele, sociale en historische normen.

Daarom vind ik het mooi om ook de video-installatie van lingerieontwerper Murielle Scherre in de tentoonstelling te zien. Met haar collectie la fille d’O zoekt zij de binaire grenzen op en daagt zij genderstereotypen uit. De collectie bevat allerlei soorten lingerie die door alle genders en lichaamstypen gedragen kunnen worden en worden door de modellen in de video zelfverzekerd  gepresenteerd. 

‘De Spierenman’ links achter, wasmodellen rechts achter. Fotograaf Gerhard Taatgen 

Onrealistisch zelfbeeld

Wat verder opvalt is een grote uitstalling van blauwe fallusvormige blokken. Deze werden gebruikt door de Amerikaanse onderzoeker Nicole Prause en haar collega’s in een psychologisch experiment over het ideale penisformaat voor seks. Volgens het onderzoeksteam hebben mannen onjuiste ideeën over de perfecte penis, wat leidt tot een onrealistisch zelfbeeld. Dit wordt natuurlijk versterkt door beeldvorming in de media en de porno industrie. Dagelijks worden wij overspoeld met beelden die tot ons komen via televisie, beeldschermen, kranten, tijdschriften en reclame. Deze beelden en woorden beschrijven niet alleen de werkelijkheid, ze schrijven ook voor hoe deze hoort te zijn. Het blijkt onnodig, het wetenschappelijk gemiddelde penisformaat van mannen en het ideale penisformaat volgens heterovrouwen liggen namelijk heel dicht bij elkaar. 

Dagelijks worden wij overspoeld met beelden die tot ons komen via televisie, beeldschermen, kranten, tijdschriften en reclame. Deze beelden en woorden beschrijven niet alleen de werkelijkheid, ze schrijven ook voor hoe deze hoort te zijn.

Wat ik goed vind aan de tentoonstelling is dat er op meerdere plekken ruimte is voor reflectie en eigen ontdekking. Zo is er een zelftest waar je je eigen seksuele identiteit kunt ontdekken, ontwikkeld door masterstudenten van de Faculteit Geneeskunde (UGent). Hoewel het vraag is in hoeverre je de seksuele identiteit van individuen in kaart kunt brengen, word je door het invullen van de test wel aan het denken gezet over de fluïditeit van je eigen seksualiteit.

Na mijn bezoek merk ik op dat de titel van de expositie niet voor niets gekozen is en dat de fallus inderdaad centraal staat. Als feminist had ik desondanks op een prominentere rol voor de vulva gehoopt. Wellicht spreekt de tentoonstelling zo een breder publiek aan en vallen de vulva’s hen ook genoeg op om toch maatschappelijke normen over de fallus en vulva te doorbreken.