Emancipatiemonitor en -nota 2022: Er moet meer gebeuren voor gendergelijkheid!

De nieuwe plannen van het ministerie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), dat verantwoordelijk is voor Emancipatie, zijn half november bekend gemaakt in de Emancipatienota. Een week later volgde de Emancipatiemonitor, waarin het CBS tweejaarlijks de belangrijkste cijfers rondom de emancipatie van vrouwen in Nederland presenteert. Een goed moment voor WOMEN Inc. om te reflecteren op hoe het staat met de emancipatie in Nederland en of de beleidsplannen voldoende zijn. 

In de Emancipatienota worden veel oorzaken en oplossingen benoemd voor meer gelijke kansen, ongeacht gender of sekse. Maar we vragen ons af of het ministerie voldoende concrete maatregelen neemt om bestaande achterstanden weg te werken en versnelling te realiseren. De Emancipatienota is een mooi begin, maar wat ons betreft is emancipatiebeleid iets wat door het hele kabinet moet worden opgepakt, niet alleen door het ministerie van OCW. Alleen dan kunnen we ervoor zorgen dat er gelijke kansen ontstaan voor iedereen, ongeacht gender of sekse.

Werk

In de nota wordt de focus gelegd op het vermijden van deeltijdwerken. En dat is begrijpelijk, gezien de krapte op de arbeidsmarkt en het feit dat in veel sectoren met krapte – zoals onderwijs, zorg en kinderopvang – voornamelijk vrouwen werken. In die sectoren hebben we iedereen nodig. In 2021 had 67,3% van de vrouwen een baan in deeltijd, waarvan de meeste een grote deeltijdbaan (28-34 uur). Een deel van de vrouwen die een deeltijdbaan hebben zouden onder bepaalde omstandigheden meer willen werken. Maar dit is niet voor iedereen een optie, bijvoorbeeld vanwege de zorg voor jonge kinderen (96%) en huishouden (86%), omdat in de sector waar ze werken deeltijdcontracten de norm zijn (bijvoorbeeld in de zorg), of omdat de werkdruk hoog is. Opvallend en tegelijkertijd zorgelijk hierbij is dat uit de monitor blijkt dat het percentage stellen dat werk en zorg gelijk wil verdelen 41% is, terwijl het percentage dat dit uiteindelijk ook zo in de praktijk brengt slechts 9% is. Hier is nog werk aan de winkel.

Een deel van de oorzaken gaat dus om de verdeling tussen betaald werk en onbetaalde zorg, en een deel gaat over of het mogelijk is in de huidige baan. Om die werk-zorgverdeling anders in te kunnen richten zijn verlofregelingen en goede, (bijna) gratis kinderopvang belangrijk. Verlofregelingen bij de geboorte van een kind zouden voor beide partners even lang moeten zijn en volledig worden vergoed. Ook een goede en tijdige invoering van de plannen voor hervorming van de kinderopvang zijn hiervoor cruciaal.

Het is goed nieuws dat er op korte termijn wetgeving voor het dichten van de loonkloof (nu nog 13%) zal worden ingevoerd en de minister zegt ‘verdere, stevigere stappen te gaan zetten’. Maar het is onduidelijk hoe die stappen eruit zien. WOMEN Inc. doet hiervoor de volgende aanbevelingen:   

• Ontwikkel en deel tools om best practices te delen en bedrijven te ondersteunen, zoals de Gelijke Beloonwijzer.
• Zorg ervoor dat wanneer er wetgeving is tegen de loonkloof hier ook bekendheid aan wordt gegeven, en neem de streefcijferregeling rondom de doorstroom van vrouwen naar de top hierin mee. 
• In de geplande wetgeving tegen de loonkloof zullen bedrijven jaarlijks moeten rapporteren over de loonkloof in hun organisatie. Koppel dit aan de rapportage van streefcijfers, en niet alleen dat: maak dit effectiever en verplicht grote bedrijven een ‘Gender Equality Plan’ bij te voegen, zoals in Spanje. Denk hierbij aan maatregelen met betrekking tot seksuele grensoverschrijding op de werkvloer moeten staan, beleid op het gebied van instroom, doorstroom en uitstroom en zorgvriendelijk beleid. 
• De Nederlandse regering is van plan om de wetgeving over de loonkloof te baseren op de richtlijn die vanuit de Europese Unie komt. Mocht de Europese Unie beslissen dat alleen bedrijven met meer dan 250 werknemers over de loonkloof moeten rapporteren, laat deze dan in Nederland ook gelden voor kleinere bedrijven (met uitzondering van bedrijven met minder dan 50 werknemers). 
• Geef als overheid het goede voorbeeld. Over de loonkloof binnen de overheid rapport het CBS, maar welk beleid de overheid heeft om dit te verminderen is onduidelijk. Ook is er nog geen breder plan voor meer gendergelijkheid binnen de eigen organisatie. De overheid zou hier een voorbeeld in moeten zijn.

Geld

Uit de Emancipatiemonitor 2022 blijkt dat 55,5% van de vrouwen financieel onafhankelijk is, een kleine stijging ten opzichte van het jaar ervoor. Iemand is financieel onafhankelijk als deze persoon minimaal het minimumloon verdient. Wat ons betreft moet het doel van de overheid verder gaan, namelijk dat zoveel mogelijk mensen duurzaam financieel onafhankelijk kunnen zijn. Hierbij is iemand niet alleen in staat om in het nu, maar ook op de middellange en de langere termijn, onder veranderende omstandigheden, zichzelf en eventuele kinderen bestaanszekerheid te bieden door middel van inkomen uit betaald werk.

Daarbij is het van belang dat mensen: 

1. Zekerheid van werk en een voorspelbaar inkomen hebben, om ook op de lange termijn vrije keuzes te kunnen maken. Bijvoorbeeld het kopen van een huis of gezinsuitbreiding;
2. De mogelijkheid hebben om meer te gaan verdienen om hun koopkracht te kunnen behouden en financiële tegenvallers of gebeurtenissen – zoals een scheiding – op te vangen;
3. Goede werkomstandigheden hebben, want met aantrekkelijk werk en goede werkomstandigheden is iemand in staat om het werk langere tijd uit te voeren zonder ziek te worden (verzuim) of een baan voortijdig te verlaten (uitstroom).

Gezondheid

Wat betreft de gezondheidszorg laat de Emancipatiemonitor de afgelopen jaren een vooruitgang zien voor vrouwen en een verkleining van de bestaande sekse- en genderverschillen. De levensverwachting in goed ervaren gezondheid was in 2021 voor vrouwen en mannen gelijk: 65 jaar. In 2019 was dit 63,2 jaar voor vrouwen en 64,8 jaar voor mannen. Omdat vrouwen gemiddeld langer leven dan mannen (83 jaar t.o.v. 80 jaar), betekent dit wel dat vrouwen nog steeds langer in slechte gezondheid leven dan mannen. Maar deze periode is gedaald, van gemiddeld 5 jaar in 2019 naar gemiddeld 3 jaar in 2021. Er is dus nog wat te winnen op het gebied van passende zorg voor vrouwen. 

Passende zorg is belangrijk voor het welzijn van vrouwen en voor hun participatie in de samenleving en op de arbeidsmarkt. Er is door het ministerie van Volksgezondheid, Wetenschap en Sport (VWS) geïnvesteerd in een subsidieprogramma voor kennisvergroting over sekse- en genderverschillen, maar de financiering van dit programma loopt dit jaar af. Er is geen zicht op verlenging van dit programma, terwijl het meenemen van gender- en sekseverschillen in veel medische vakgebieden en in bestaande onderzoeksprogramma’s nog alles behalve de standaard is.

Bovendien bestaan er nog veel blinde vlekken, o.a. op het gebied van gender- en sekseverschillen bij mentale gezondheid. Uit de Emancipatiemonitor blijkt dat meer vrouwen dan mannen te maken hebben met psychische ongezondheid. Zowel het percentage vrouwen als het percentage mannen die te maken had met psychische klachten was in 2021 hoger dan in 2019 en 2020. Ook met betrekking tot cyclus- en hormoongerelateerde klachten zoals endometriose mist er nog kennis. Bovendien wordt er bij het vormgeven van beleid door het ministerie nog maar mondjesmaat rekening gehouden met sekse- en genderverschillen. Concrete maatregelen hiervoor missen in de Emancipatienota.

Beeldvorming

Genderstereotypering ligt aan de basis van veel (onbewuste) vooroordelen. Voor het bereiken van gendergelijkheid is dus het van groot belang dat de beelden en teksten die wij dagelijks tot ons nemen diverser worden. Cruciaal is hierbij het onderzoeken van de representatie van vrouwen in de media, want vrouwen zijn nu minder vaak te zien dan mannen en de manier waarop ze te zien zijn is anders (bijvoorbeeld minder vaak als expert). We zijn dan ook blij dat de minister het Commissariaat voor de Media net als in 2019 en 2021 verzoekt om dit onderzoek te doen, en dat er dit keer ook gekeken wordt hoe verschillende intersecties kunnen worden meegenomen. Helaas is dit nog steeds geen structureel verzoek, wat betekent dat de voortzetting van het onderzoek over twee jaar weer onzeker is. Om vooruitgang te kunnen boeken is het juist belangrijk om te weten hoe de representatie van vrouwen door de jaren heen verandert.

Het structureel monitoren zou kunnen door representatie van vrouwen in de media op te nemen in de Emancipatiemonitor, waar het onderwerp Beeldvorming nu nog ontbreekt. Ook wordt er weliswaar erkend dat genderstereotypering een rol speelt bij het kiezen van een opleiding, maar worden andere aspecten van genderstereotypering in het onderwijs zoals in het curriculum of in lerarenopleidingen niet benoemd. De herziening van het curriculum bieden kansen om deze hiaten alsnog op te vullen, als ook de contacten met uitgevers van schoolboeken.