Analyse EK voetbal 2022: In de schaduw van het mannenvoetbal

Afgelopen zondag won Engeland de finale van het EK voetbal. Het Nederlands vrouwenelftal strandde in de kwartfinale, net als het Nederlands mannenelftal tijdens het EK vorig jaar. Dit jaar zond de NOS voor het eerst alle wedstrijden van het EK voor vrouwen uit. Maar hoeveel en hoe werd er over de wedstrijden en spelers bericht in de kranten? 

Met onze campagne ‘Ik ben V’ roepen we op tot gelijke kansen in het voetbal, want die zijn er nog niet. Dat is te zien aan de beloningsverschillen, de verschillende arbeidsvoorwaarden en het verschil in media-aandacht. We hebben tijdens het EK voor vrouwen ingezoomd op de berichtgeving van de NRC en de Telegraaf, en dat vergeleken met de berichtgeving over het EK voor mannen vorig jaar. Daarbij hebben we specifiek gelet op drie thema’s: representatie, stereotypering en taal. Oftewel: hoe vaak verschenen de vrouwen en de mannen in beide kranten, hoe kwamen ze in beeld en welke woorden werden er gebruikt? Om antwoorden te krijgen is de online berichtgeving van beide kranten bestudeerd, vanaf een week voor de start van het EK tot en met de dag van de finale.  

Geschreven door: Sander Heithuis

Representatie

De mannen zijn in beide kranten meer te zien dan de vrouwen. In de Telegraaf verschenen gemiddeld 13,4 berichten per week over het Nederlands mannenelftal, in de NRC was dat 9,5 berichten per week. Het verschil met het Nederlands vrouwenelftal is aanzienlijk: de Telegraaf berichtte over hen gemiddeld 10,1 keer per week, de NRC een stuk minder: 3,1 artikel per week. Ondanks dat de aandacht voor het voetbal voor vrouwen de afgelopen jaren in een opwaartse beweging zit, is het verschil met de mannen dus nog groot.  

Stereotypering

Dat de man in het voetbal nog de norm is, zien we ook terug in de manier waarop over het spel van vrouwen in het voetbal wordt geschreven. Het komt namelijk regelmatig voor dat hun talent erkend wordt door het te vergelijken met het talent van een man. 

Zo wordt de Franse aanvaller Diani ‘de vrouwelijke equivalent van Kylian Mbappé’ genoemd, de Franse aanvoerder Wendie Renard met de Nederlandse Virgil van Dijk vergeleken en wordt over middenvelder Jackie Groenen gezegd dat ze “een vleugje Donny van de Beek” in zich heeft. Over Lieke Martens staat in een uitgebreid NRC artikel de zin: “Vaak was ze de beste van het veld. Alleen aan haar wapperende paardenstaart kon je merken dat ze een meisje was.” Oftewel, het is prijzenswaardig wanneer een vrouw zoveel talent heeft dat ze kan meevoetballen met de mannen en (bijna) niet opvalt dat ze een vrouw is.

Het was de NRC zelf dat precies over het alsmaar vergelijken van de vrouwen met de mannen dit jaar een artikel publiceerde. Columnist Carolina Trujillo beschreef in Liever bij de mannen hoe voetbalpresentator Tom Egbers tijdens een nabeschouwing over succescoach Sarina Wiegman vraagt wanneer ze de overstap naar de Eredivisie Mannen maakt. Egbers lijkt hiermee te impliceren dat het mannenvoetbal voor Wiegman het hoogst haalbare is. De columnist benoemt hoe daarmee het vrouwenvoetbal altijd in de schaduw van het mannenvoetbal wordt geplaatst.

Het idee dat de man in het voetbal de norm is, bevestigde ook de Telegraaf tijdens het EK vorig jaar door het artikel 7 dingen die vrouwen denken tijdens het EK voetbal te plaatsen. Vrouwen worden hier geschetst als mensen die niets met voetbal te maken willen hebben en slechts aan het aftellen zijn tot het einde van het EK. Een aantal dagen later komt de Telegraaf terug met 5 redenen waarom EK voetbal-kijken voor vrouwen wel leuk is. De titel doet vermoeden dat in dit artikel gebroken wordt met het stereotype beeld van vrouwen als voetbalhaters, maar niets is minder waar. Het artikel zet uiteen dat het EK voetbal vooral leuk is voor vrouwen omdat ‘je hapjes kunt maken van het land dat speelt’ en ‘je kunt wegdromen bij knappe voetballers’. Voor het gemak heeft de Telegraaf de knapste spelers van het EK op een rijtje gezet.

Nog een voorbeeld uit de Telegraaf waarin mannen (actief) worden afgebeeld als voetbalfan, vrouwen (passief) als mensen die daar niks vanaf weten.

Taal

Naast representatie en stereotypering hebben we het taalgebruik van beide kranten geanalyseerd. In taal over voetbal is er nog veel sprake van asymmetrie. Er is sprake van asymmetrie in taal wanneer we iets beschrijven dat niet overeenkomt met onze stereotiepe verwachtingen. In het geval van het voetbal voegen we vaak de woorden ‘vrouw’ of ‘vrouwelijk’ toe aan beschrijvingen, denk bijvoorbeeld aan ‘vrouwenvoetbal’ of ‘de vrouwelijke coach’. Dit doen we minder bij mannen: mannen die voetballen voldoen immers aan het stereotype beeld, oftewel de norm.

In de artikelen over het EK voor vrouwen komt het woord ‘vrouw’ in de Telegraaf gemiddeld 1,6 keer per artikel voor, in de NRC 2,9 keer. In de artikelen over het EK voor mannen is dit voor de Telegraaf gemiddeld 0,9 keer per artikel, in de NRC is dit nog iets lager: 0,7 keer per artikel. Deze cijfers duiden inderdaad op asymmetrie. Het verschil is onder andere te verklaren door het vele gebruik van de term ‘vrouwenvoetbal’ in artikelen over het EK voor vrouwen, terwijl bij mannen slechts de term ‘voetbal’ wordt gebruikt. De term ‘mannenvoetbal’ komt bijna niet voor. Behalve wanneer in één artikel beide ploegen tegenover elkaar worden gezet, zoals in het NRC-artikel waarin Louis van Gaal de mentaliteit van het Nederlands vrouwenelftal vergelijkt met het mannenelftal. 

Om te voorkomen dat er twee verschillende categorieën ontstaan, namelijk het ‘vrouwenvoetbal’ en het ‘voetbal’ – oftewel het échte voetbal – roepen we journalisten en mediamakers op om asymmetrie te voorkomen. Dit kan door zowel te spreken van vrouwen- als mannenvoetbal, of om altijd te spreken van voetbal. Dit laatste zagen we in beide kranten al veelvuldig gebeuren in de benaming van het EK, dat bijna nergens meer het EK vrouwenvoetbal meer werd genoemd maar, op een enkele uitzondering na, het EK voetbal heette.  

Conclusie

Het doel van deze analyse was niet mediamakers streng toe te spreken: er zijn veel verklaringen voor het verschil in media-aandacht. Wel wilden onderzoeken waar nog winst te behalen valt. Op het gebied van representatie, stereotypering en taal is duidelijk dat er nog stappen te zetten zijn. Voetbal kan zorgen voor een versnelling van vrouwenemancipatie, en vice versa. Het is daarvoor van belang dat media representatief zijn en vrij van beperkende stereotypes. Laten we daar vooral het gesprek over blijven voeren. 

Wat hebben we precies gedaan?

Voor het uitvoeren van deze analyse hebben we de online berichtgeving over beide Nederlandse elftallen op de websites van de Telegraaf en de NRC onder de loep genomen. Als periode namen we: een week voorafgaand aan de start van het EK t/m de dag van de finale. Alle soorten artikelen gingen mee in de analyse: nieuwsberichten, opiniestukken en liveblogs.    

De Telegraaf berichtte vorig jaar in de onderzochte periode 71 keer over het EK voetbal voor mannen, de NRC deed dit 50 keer. Dit jaar verschenen er 46 artikelen op de website van de Telegraaf over het EK voetbal voor vrouwen, op de website van de NRC was dit 14 keer. Voor de taalanalayse zijn al deze artikelen gescreend op de woorden ‘man’ en ‘vrouw. Bij de Telegraaf verscheen het woord vrouw in de artikelen over het vrouwenvoetbal 73 keer, het woord man in artikelen over het mannenvoetbal 51 keer. In de NRC werd het woord ‘vrouw’ 41 keer teruggevonden in artikelen over het vrouwenvoetbal, het woord man 45 keer in de artikelen over het mannenvoetbal.