(On)Gehoord: Doula’s van de Stad

“Laat je horen!” is sinds onze oprichting één van de motto’s van WOMEN Inc. Omdat we geloven in de kracht van unieke stemmen en verhalen. Gelukkig worden die verhalen dikwijls omgezet in mooie films, boeken, series, liedjes, kunstexposities en andere vormen. Maar worden ze dan ook gehoord?

In de rubriek (On)Gehoord zet de redactie van WOMEN Inc. elke maand een boek, film of ander object in de schijnwerpers, waarvan wij vinden dat je die niet mag missen. Deze keer keek onze collega Pieke de documentaire Doula’s van de Stad, gemaakt door artistiek leider van Adelheid+Zina, theatermaker en docent aan de Academie voor Theater en Dans in Amsterdam, Adelheid Roosen. In de film staan 7 vrouwen centraal, die hun stad dragen en op hun eigen manier voor alle inwonenden klaar staan: Darifa, Nora, Diana, Dinah, Hameeda, Meikina en Zainab. 

Geschreven door: Pieke Assmann 

Als we aan ‘doula’s’ denken, hebben we het meestal over geboortecoaches die mensen in hun bevalling bijstaan. Maar dit zijn niet de ‘doula’s’ met wie Adelheid Roosen voor haar nieuwe film sprak. Voor Roosen zijn ‘doula’s’ de vrouwen die een stad vaak op vrijwillige basis en onzichtbare wijze dragen, beschermen en draaiende houden. Ze noemt ze ‘stadsheldinnen’ die 24 uur per dag aanstaan en zorg dragen voor hun omgeving. Deze zorg wordt in de documentaire ‘de feminiene economie’ genoemd, een soort kraamzorg binnen de totale economie. 

Tijdens het werken aan andere projecten en voorstellingen, merkte Roosen iedere keer vol bewondering op dat het vrouwen waren die steden draaiende houden. Daarom wilde ze 80 van dit soort ‘doula’s’ eren in het theater en hun werk zichtbaar maken. Net toen de repetities begonnen brak de coronacrisis uit. Daardoor kreeg het project uiteindelijk de vorm van een film, waarin 8 vrouwen, inclusief Roosen, op Zoom met elkaar in gesprek gaan onder leiding van gespreksleider en diversiteitsexpert Jale Simsek. 

“Hoe komt het dat deze vrouwen zo belangeloos kunnen geven aan de stad, en uit welke bron putten zij?”

De vraag die centraal staat is: “Hoe komt het dat deze vrouwen zo belangeloos kunnen geven aan de stad, en uit welke bron putten zij?” laat Roosen via e-mail weten. Het antwoord ligt in hun eigen ervaringen met trauma, pijn, misbruik en ongelijkheid. Het is hun vertrekpunt voor alles wat ze doen. Neem Darifa, die nadat ze vanuit Marokko naar Nederland kwam, uitsluiting ervoer, omdat ze volgens de anderen ‘niet goed genoeg’ Nederlands sprak. Nu runt ze met ‘doula’ Nora de Stichting Samen Sterk Vrouwen West: een buurthuis voor vrouwen in Amsterdam-West, ‘waar de deur altijd open staat’.

Verdriet als vocabulaire 

In de vorm van een zoomgesprek worden meer verhalen zoals die van Darifa en Nora verteld, een setting die voor de meesten van ons inmiddels zeer bekend is. Hierdoor lijkt het alsof je als kijker onderdeel bent van de sessie, wat zorgt voor een zeer intieme en persoonlijke kijkervaring. Ik kon mij vinden in de pijn en verdriet van de ‘doula’s’, wat soms gek voelde, aangezien mijn eigen levensverhaal niet te vergelijken is met dat van hen. Zo werd ik geraakt door het verhaal van Dinah, een trans vrouw, die voor haar gevoel in reservetijd leeft omdat er jaarlijks wereldwijd ongeveer 300 trans personen worden vermoord. 

Foto’s zijn gemaakt door Marthe van de Grift / HUMAN.

Hoe het komt dat de verhalen zo raken? Het antwoord ligt in wat Roosen tijdens het gesprek op een klein bordje schrijft en omhoog houdt: ‘Huilen = Vocabulaire’. “Ik vind elke traan heldere taal. Als ik mensen, waar dan ook, zie huilen, dan versta ik dat,” zegt ze in de documentaire. Het is juist deze taal en vorm van communiceren die deze vrouwen verbindt met elkaar en met de kijker. Want hoewel ze elkaar niet kennen, hun pijn verschillend is en ze allemaal hun eigen levensverhaal hebben, vinden ze herkenning bij elkaar en kunnen ze er voor elkaar zijn. 

Door intieme gesprekken te voeren in de openbare ruimte, kun je je aan elkaars autobiografie spiegelen: “Die spiegeling maakt minder eenzaam, omdat je altijd de pijn of eenzaamheid herkent als een universeel gegeven. En dat maakt je hart zacht. In die spiegeling aan de ander kun je onderlinge verschillen ontstijgen,” aldus Roosen.

Lef om kwetsbaar te zijn

De doorlopende drive van Roosen is dat ieder mens op aarde erbij hoort. “De schoonheid en kracht van de ‘doula’s’ deed me versteld staan. Zij rapen de mensen op die in de huidige samenleving verdwalen of niet gehoord worden en geven hen het gevoel weer mee te doen. Omdat iedereen gezien wil worden.” Ook in de verhalen van de ‘doula’s’ komt naar voren dat ze vaak ongehoord, ongezien en onbegrepen zijn geweest, iets wat ze bij elkaar herkennen.

Doula’s van de Stad spreekt het stereotiepe beeld tegen dat eigenschappen als het delen van emoties en kwetsbaarheden, huilen, zorgen en beschermen – vaak als feminien gezien – zwakheden zijn. Doordat de vrouwen hun kwetsbaarheid en tederheid juist claimen en toeëigenen, maken zij deze eigenschappen tot hun kracht. Dit vergt namelijk ontzettend veel lef, iets waar we allemaal van kunnen leren.

“Want zorgzaamheid en empathie hebben we juist zo nodig als dagelijks cadeau aan elkaar in deze maatschappij.” 

Ik heb met veel bewondering naar de film gekeken. De ‘doula’s’ hebben mij geraakt, geïnspireerd en ik heb veel van hen geleerd. Het zijn terecht stadsheldinnen en daarom vroeg ik Roosen hoe we meer oog voor hen kunnen hebben. Haar antwoord: “Onze huidige maatschappij is gericht op succes en verschillen en kan wel wat zachtheid gebruiken. Ik stel voor deze vrouwen als adviseurs neer te zetten bij instanties waar het luisterend oor en het oog voor de ander ontbreekt. Dat is wat deze vrouwelijke vorm van economie kan brengen: ‘a female flow’ die gekenmerkt wordt door een vanzelfsprekende beweging om ieder mens te zien, en niemand buiten te sluiten.”

Doula’s van de Stad is gemaakt door Adelheid Roosen en documentairemaker Maasja Ooms. De film is geproduceerd door Adelheid+Zina en HUMAN en werd op 16 april om 23:05 uitgezonden op NPO3 en is terug te kijken op NPO Start. Ben je benieuwd naar andere projecten van Adelheid+Zina? Bekijk dan ook theaterstuk Niet Meer Zonder Jou: Een gesprek tussen Havva Oral en haar dochter Nazmiye Oral wat op 30 april wordt uitgezonden als livestream. 

De foto’s die zijn gebruikt in dit artikel zijn gemaakt door Marthe van de Grift.