Elfie Tromp rekent in het theater af met seksisten

De representatie van vrouwen in de comedy en het cabaret laat nog te wensen over, zo blijkt uit feiten en cijfers over het vakgebied. Om inzicht te krijgen in de ervaringen van comedians en theatermakers, interviewde ik drie vrouwen uit verschillende hoeken van het vak. Last, but not least sprak ik met Elfie Tromp, schrijver en theatermaker die je kunt kennen van haar scherpe columns en haar theatershow ‘Niet vandaag satan (maar wel vanavond)’.

Tromp (37) komt uit de literaire en mediawereld, en maakt sinds vier jaar solovoorstellingen in het theater. Haar werk wordt vanwege de afwisseling tussen ernst, humor en muziek ook wel omschreven als ‘punk cabaret’. Haar weg naar het theater was echter niet altijd vanzelfsprekend. “Voorheen ging ik gebukt onder het idee dat ik geen theater mocht maken als ik niet de geijkte paden had bewandeld.” 

Geschreven door: Puck van Tussenbroek 

Hoe zag jouw weg van schrijver en columnist naar theatermaker eruit?

“Theater is mijn eerste grote liefde. Ik studeerde af als toneelschrijver aan de HKU, maar zelf op het podium staan was destijds niet vanzelfsprekend als schrijver. Ik merkte dat ik overal tegen dichte deuren liep, die wel open gingen voor makers van aansluitende opleidingen. Toen ben ik romans en columns gaan schrijven. Mijn werk is vrij uitgesproken en geëngageerd; ik reflecteer altijd op de tijdsgeest en dat past een columnist prima. Ik vond columns leuk om erbij te doen. Waar een boek schrijven een marathon is die je alleen rent met weinig publiek, is een column een korte sprint met heel veel publiek. Theater is dan een estafette, waarbij je veel mensen nodig hebt om je werk te kunnen maken.”

“Ik heb mijn deel ophef, kritiek en bedreigingen als columnist wel gekregen. Omdat ik vaak op het scherpst van de snede schrijf, maar misschien ook wel omdat ik een vrouw ben. Mijn mannelijke collega’s lijken met veel grovere columns weg te komen. Daarom ben ik gaan nadenken over wat ik teweeg wil brengen met mijn werk. Wil ik echt alleen maar mensen boos maken? Nee. Ik wil ze aan het denken zetten, prikkelen, maar ook iets moois maken. Het theater is daar een goede plek voor, daar kan ik met meer nuance en meer intimiteit verhalen verkondigen.”

Wie waren jouw rolmodellen in het theater?

“Jasperina de Jong en Adèle Bloemendaal zijn twee grote inspiratiebronnen. Coby Schreijer is ook een goed voorbeeld, een totaal vergeten protestzanger uit de tweede feministische golf die ook een theatercafé runde. Ik houd erg van makers die vanuit hun eigen visie theater maken, in plaats van mensen die de gebaande paden bewandelen met werk waarmee ze weten dat ze kunnen scoren. Claudia de Breij is ook zo’n eigenzinnige doorzetter: iemand die altijd werd afgewezen en na jarenlang keihard werken grote publieke erkenning heeft gekregen.”

“Mijn rolmodellen inspireren me om te maken wat ik wil maken. Daar is voor mijn gevoel ook steeds meer plek voor in het theater. Nu is hét moment van vrouwen zonder blad voor hun mond, zoals Soundos. Er is ook momentum voor ‘vrouwenonderwerpen’ – neem moederschap – die steeds meer als universeel worden gezien. Hoeveel ‘mannenverhalen’ hebben we wel niet moeten horen? De andere kant van de medaille is dat je als vrouw kwetsbaar blijft. Het is frustrerend dat de helft van de zwangere vrouwen in het theater niet meer terugkomt, omdat ze niet rond kunnen komen of niet meer worden gevraagd. Ik heb nu de luxe dat ik ieder moment kan werken, maar hoe loyaal gaat deze sector voor me zijn als ik straks moeder ben? Dat moet ik nog maar zien.” 

“Het is frustrerend dat de helft van de zwangere vrouwen in het theater niet meer terugkomt, omdat ze niet rond kunnen komen of niet meer worden gevraagd.”

Jouw werk is lastig in één woord te vatten. Hoe zou je je werk omschrijven?

“Inmiddels wordt mijn werk omschreven als punk cabaret. Er zit humor in, en ik houd ervan mensen wakker te schudden. Mijn shows zijn altijd verbonden met maatschappelijke thema’s waartegen ik protesteer. In mijn nieuwe voorstelling zit bijvoorbeeld een scène over commentaar op mijn uiterlijk. Ik werd na een lezing eens beschreven als de ‘opgedirkte debutante’ en over de inhoud werd niet gerept. Als ik me soberder kleedde, kreeg ik te horen dat ik ongrijpbaar was en agressief. Onlangs werd me gevraagd of ik nu alleen nog maar kinderboeken ga schrijven omdat ik zwanger ben. Het is eigenlijk nooit goed als vrouw, en dat benoem ik in mijn werk.”

“In mijn laatste show, een feministische horrorshow waarin ik een vampier werd, liet ik zien dat je kwetsbaarheid kunt opheffen door zelf het monster te worden waar je bang voor bent. Ik beschreef hoe ik werd aangerand, en zelf een monster werd dat de aanrander te grazen nam. Dat is uit mijn leven gegrepen. Woede is een goede vriend van me geworden: het is veel gezonder om af en toe even keihard te schreeuwen dan om het weg te ademen. Mijn nieuwe voorstelling, Op de Barricade van het Hart, gaat over protest. Het eerste protest: praat over wat je meemaakt. Ik heb een miskraam gehad en werd geadviseerd dat voor mezelf te houden. 1 op de 4 zwangerschappen eindigen in een miskraam, dus vind ik dat we het daarover moeten kunnen hebben. Dat doe ik dan ook.”

“Onlangs werd me gevraagd of ik nu alleen nog maar kinderboeken ga schrijven omdat ik zwanger ben.”

Breng je bewust humor in je werk? 

“Ik heb nooit de druk gevoeld dat mijn werk per se grappig moet zijn. Ik vond mezelf ook niet uitgesproken grappig. Ik weet nu wel dat humor enorm oplucht bij zware onderwerpen, zoals een miskraam. Het is mijn coping mechanisme. Bij mij is humor iets wat moet ontstaan, bijvoorbeeld door middel van overdrijvingen en absurditeit. Ik houd ook wel van gemene humor. Door hoe ik eruit zie en praat, weet ik dat mensen me graag kapot willen zien gaan. Dat vind ik zelf ook het leukst. Ik schrijf het liefst scènes waarin ik mezelf helemaal afmaak. Lelijk durven zijn op het podium is het meest bevrijdende wat er is.”

Je zei dat je seksisme hebt ervaren in de reacties op je columns. Heb je ook seksisme ervaren in reacties op je shows, en in de theaterwereld zelf?

“Ik krijg af en toe wel reacties van publiek die je onbewust seksistisch kunt noemen. Sommige mannen komen ongevraagd advies geven om mijn show ‘nóg beter te maken’ of vragen na afloop ‘of we koffie kunnen drinken omdat we zogenaamd op één lijn zitten’. Zodra een man langer dan tien minuten aan het woord is zonder mij een wedervraag te stellen, loop ik weg. Dat is een heerlijke regel die ik iedereen aanraadt en me ontziet van een hoop haantjesgedrag. Op  theaterfestival de Parade waar ik speelde, had ik veel contact met je publiek. Vrouwen waren vaak wat terughoudend om naar mijn shows te komen kijken, terwijl ze enthousiast werden als ik vertelde dat ik juist een voorstelling maak waarin ik afreken met seksisme.” 

“Ik maak geen theater om in het sjabloon van een voorganger te passen.”

“In de theaterwereld denken programmeurs nog erg in genre gebonden hokjes over hoe ze iets kunnen verkopen. Ze willen dat het categoriseerbaar, begrijpelijk is. Maar wat ik maak is niet altijd makkelijk te plaatsen. Dat frustreert me soms. Ik maak geen theater om in het sjabloon van een voorganger te passen. Het publiek weet vaak niet wat het wil, tot ze het krijgen. Dat is kunst.”

Wat zou je willen veranderen?

“Als je steeds hetzelfde aanbiedt verrijk je niet, je blijft iets herhalen. Meer avontuur in het theater, daar pleit ik voor. En meer ondersteuning voor makers die niet de geijkte paden volgen. De nieuwe makersregeling die ik heb gekregen ter ondersteuning van mijn nieuwe show is daar een perfect voorbeeld van. En het ondersteunen van jonge moeders in de sector. Kinderopvang is haast onbetaalbaar in Nederland, en biedt geen mogelijkheden voor mensen die veel werken in de avond. Dan komt het heel erg op je eigen netwerk neer, en niet iedereen kan daar altijd een beroep op doen. Het kan toch niet zo zijn dat we al dat talent thuis laten zitten, omdat er geen structurele oplossing is om hun maakproces te ondersteunen?”