Cabaretier Janneke de Bijl: “Ik spreek me uit zodat het voor vrouwen na mij makkelijker wordt.”

De representatie van vrouwen in de comedy laat nog te wensen over, zo blijkt uit feiten en cijfers over het vakgebied. Om inzicht te krijgen in de ervaringen van comedians en theatermakers, heb ik met drie vrouwen uit verschillende hoeken van het vak gesproken. Dit keer sprak ik de doorgewinterd comedian Janneke de Bijl (40), die in 2017 de jury- en publieksprijs won op cabaretfestival Cameretten.

De Bijl heeft filosofie gestudeerd, een kleinkunstopleiding afgerond en veel podiumervaring opgedaan bij de Comedytrain in Toomler. Inmiddels tourt ze met haar tweede avondvullende cabaretvoorstelling ‘Dit is het nou’ door het hele land. Als druktemaker bij NPO Radio 1 sprak ze zich uit over de seksistische sfeer in de comedy: de vrouwenemancipatie zou bij de SGP sneller gaan. Ik sprak Janneke over haar carrière, haar ervaringen als vrouw in een mannenwereld en haar visie op de toekomst van comedy en cabaret. “Ik spreek me vooral uit omdat ik wil dat het voor vrouwen na mij makkelijker wordt.”

Geschreven door: Puck van Tussenbroek

Hoe ben je ooit met comedy begonnen?

“Tijdens de theateropleiding heb ik stand-up les gehad van Sanne Wallis de Vries en Pieter Bouwman. Dat ging me goed af en mensen vonden me grappig. Daarna heb ik auditie gedaan voor de Comedytrain in Toomler. Daar stond ik dan, voor al die bekende comedians die me moesten beoordelen. Toch voelde ik dat ik zou worden aangenomen. Waar ik dat vertrouwen vandaan haalde, weet ik niet. In mijn tijd bij de Comedytrain heb ik veel kunnen spelen en uitproberen. Maar ik ben ook op mijn bek gegaan, want ik had in het begin maar een paar grappen die werkte.” 

Hoe heb jij je tijd bij de Comedytrain ervaren?’

“Ik vond het heel leerzaam, maar niet altijd makkelijk. Vooraf hoorde ik geruchten dat het er voor vrouwen lastig zou zijn. Eenmaal binnen gaven ze bij Comedytrain wel aan blij te zijn om een vrouw aan hun gezelschap toe te voegen. Ze zijn hier ook echt mee bezig. Maar een vrouw die grappen schrijft blijft de uitzondering op de regel. Als je optreedt ben je bijna altijd de enige vrouw op een avond, en er worden best vaak grappen over vrouwen gemaakt. Daardoor is het soms moeilijk om je eigen toon neer te kunnen zetten.”

“Ook achter de schermen werden er wel eens ongepaste opmerkingen gemaakt; comedians hechten erg aan hun vrijheid van meningsuiting. In mijn column zei ik: op een gemiddelde avond worden er meer opmerkingen over mijn geslachtsdeel gemaakt dan bij de gynaecoloog. Dat is een beetje gechargeerd, maar het komt wel voor. Natuurlijk is dat vaak als een grapje bedoeld, maar ik zit er ook niet op te wachten: ik wil serieus genomen worden. Optreden is al spannend, dan wil ik me bij mijn collega’s in ieder geval op mijn gemak voelen. Dat is niet altijd makkelijk, vooral als je nieuw en vrouw bent.”

“Vooraf hoorde ik geruchten dat het voor vrouwen lastig zou zijn bij de comedytrain.”

Fotocredits: Anne van Zantwijk i.o.v. Diligentia

Heb je last gehad van vooroordelen uit het publiek?

“Als ik op kwam voelde ik soms de teleurstelling in het publiek: ‘Shit, een vrouw’. Die vooroordelen zijn er echt. Een groep mannen lacht bijvoorbeeld niet zo snel om een vrouw, want dat is niet ‘stoer’. Je moet jezelf dus bewijzen, want je staat 1-0 achter. Natuurlijk doe je alsof dat niet zo is, anders word je als zeikerd gezien. Of als iemand in een slachtofferrol. Je kan niet anders dan gewoon harder werken. Na afloop komen mensen wel eens naar me toe en dan zeggen ze: ‘Normaal vind ik vrouwen niet leuk, maar jou wel’.”

“Zelfs mijn zwager wilde niet naar mijn voorstelling, omdat hij cabaretiers die vrouw zijn niet leuk vindt. Blijkbaar is dat normaal om te zeggen. Nog erger, ik riep het vroeger zelf ook! Nu zeg ik dat nooit meer, want het is gewoon onzin. Er zijn zo weinig vrouwen in het cabaret, dat je het direct toeschrijft aan haar vrouw-zijn wanneer je één vrouw ziet die je niet leuk vindt. Ik kan zo tien mannen noemen die ik niet goed vind, maar er wordt nooit gezegd dat dit komt omdat het een man is.”

Moet je als vrouw creatiever zijn in je materiaal?

“Ik denk dat je minder rolmodellen hebt, maar dat is ook bevrijdend. Omdat er niet zo veel vrouwen zijn, val je makkelijker op. Mannen moeten meer hun best doen om niet op een ander te lijken. Ik merk vooral in reacties op mijn grappen dat vrouwen anders worden beoordeeld. Een collega zei bijvoorbeeld over de grappen die ik over mijn vriend maak: ‘Dat jouw vriend dat pikt!’ Weet je wat comedians die man zijn allemaal over hun vriendin zeggen? Daar hoor je niemand over! Maar als een man dat pikt van zijn vriendin? Dan is hij wel echt een loser. Wat dat betreft hebben we nog een lange weg te gaan.”

Je hebt eerder in de media benoemd dat ‘de emancipatie bij de SGP sneller gaat dan in comedy’. Hoe werd daarop gereageerd?

“Ik kreeg veel bijval van comedians die vrouw zijn, die zelf een onprettige sfeer hadden ervaren in comedycafés. Iemand vertelde bijvoorbeeld dat ze bij een comedycursus de vraag kreeg of ze lesbisch was, omdat hetero vrouwen sowieso niet grappig zouden zijn. Een ander vertelde over publiek dat ‘broek uit’ naar haar riep tijdens een optreden. Ik werd door een aantal mannen gebeld die me steunden. Maar er waren ook negatieve reacties, niet alle comedians konden zich er in vinden. Het is natuurlijk ook vervelend om te horen, maar ik vind het wel belangrijk om deze ervaringen te benoemen.”

“Er zijn zo weinig vrouwen in het cabaret, dat je het direct toeschrijft aan haar vrouw-zijn wanneer je één vrouw ziet die je niet leuk vindt.”

Welke veranderingen zou je graag zien in de comedy?

“Als gevestigde comedians moeten we meer vrouwen aannemen en een podium bieden bij bestaande comedyclubs, en niet te snel concluderen dat ‘ze er niet zijn’. Van de vrouwen die worden aangenomen, blijven er te weinig hangen. We moeten ook kritisch kijken naar waarom dat zo is. Vroeger was ik tegen positieve discriminatie, maar inmiddels kijk ik daar anders tegenaan. Als je niet bewust meer vrouwen aanneemt, houd je onbewust de ongelijkheid in het veld in stand. Met positieve discriminatie probeer je de status quo te doorbreken, en op deze manier gelijke kansen in het veld te creëren. In de toekomst is dit hopelijk niet meer nodig, omdat de vooroordelen dan verdwijnen.”

“Daarnaast kan het voor vrouwen prettig zijn als er speciale vrouwenavonden komen. Zelf organiseer ik nu één keer per maand ‘De dubieuze avond’ in Theater de Liefde in Haarlem. De ondertitel is: ‘Vrouwelijke comedians delen dingen’. We steken het qua genre ook wat breder in: niet alleen stand-up, maar ook verhalen, columns en liedjes. Tijdens zo’n avond hoef ik me nergens tegen te wapenen, ik hoef zelfs niet na te denken over wat ik draag. Dat is echt een feestje.”

“Tegenwoordig mag je benoemen dat er ongelijkheid en discriminatie bestaat, zonder direct als zeur te worden weggezet.”

Hoe kijk je naar de toekomst?

“Ik zag toevallig laatst een line-up van een Comedycafé met alleen vrouwen. Dat vond ik tof om te zien. Ik denk dat de generatie vóór mij deed alsof ongelijkheid geen rol speelde. Tegenwoordig mag je benoemen dat ongelijkheid en discriminatie bestaat, zonder direct als zeur te worden weggezet. Qua bewustzijn gaan we dus de goede kant op.”

“Zelf heb ik nu mijn eigen plek gevonden in de theaterwereld, dat is heerlijk. Ik spreek me vooral uit over de comedywereld, omdat ik wil dat het voor vrouwen na mij makkelijker wordt. Als het comedylandschap diverser wordt, komt dat ook het genre ten goede. De huidige stand-up is in dat opzicht vrij homogeen. Het zou mooi zijn als er meer stemmen gehoord worden, en er zo meer ruimte komt voor raarheid, kwetsbaarheid en subtiliteit. Ook hoop ik dat meer grappige schrijvers die vrouw zijn het podium beklimmen. Ik ben zelf ontzettend fan van Esther Gerritsen en Nicolien Mizee, die zouden echt een aanwinst zijn voor de Nederlandse comedy.”