Wat is stereotypering?

Stereotypes zorgen ervoor dat we aannames hebben over de rollen van verschillende mensen in de maatschappij. Op deze pagina vertellen we op welke manier zich dat in de media voordoet.

Wat is een stereotype?

Stereotypes zijn breed gedragen ideeën over het gedrag, de eigenschappen en de rollen van mensen. Volgens deze aannames bestaat er bijvoorbeeld een verschil tussen de ‘typische kwaliteiten’ van vrouwen en die van mannen. Door de talenten en eigenschappen die vrouwen en mannen automatisch zouden bezitten, zouden mannen bijvoorbeeld beter zijn in leidinggeven en vrouwen in het zorgen voor kinderen. Deze aannames worden overal om ons heen bevestigd, bijvoorbeeld in de media.

De vrouw, de moeder

Wanneer vrouwen in het nieuws verschijnen, is dit nog vaak op een stereotiepe manier. Zo werden vrouwen in 2020 drie keer vaker dan mannen geïdentificeerd aan de hand van hun gezinssituatie. Dit houdt in dat in nieuwsberichten vrouwen vaker moeder, dochter of echtgenoot van iemand worden genoemd, mannen minder vaak vader, zoon of echtgenoot. Daarnaast worden zowel mannen als vrouwen in het nieuws nog vaak op een stereotiepe manier afgebeeld.

Maar vrouwen kunnen toch ook beter zorgen?

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat langdurige blootstelling aan stereotypen ertoe leidt dat deze aannames diep geworteld raken in onze hersenen als associaties en concepten. Hierdoor ervaren wij deze genderstereotypen niet alleen als een omschrijving van hoe vrouwen en mannen zouden zijn, maar ook hoe vrouwen en mannen zich dienen te gedragen. Het voorschrijvende aspect is een onbewust en onbedoeld effect van het herhalen van stereotypen. Denkbeelden die hierbij ontstaan gaan aanvoelen als natuurlijk en worden vanzelfsprekend, waardoor het simplistische denkbeeld realiteit wordt. Neem het stereotype dat moeders beter kunnen zorgen dan mannen. Dat wordt bevestigd in reclames: 1 op de 4 Nederlandse tv-reclames bevestigt stereotypes rondom vrouw-zijn, waarin vrouwen met name als verzorgend of als leider van het huishouden te zien zijn.

Het stereotype van de moslim vrouw

Daarnaast worden verschillende vrouwen op verschillende manieren afgebeeld in het nieuws. Fotograaf Cigdem Yuksel heeft in 2020 onderzoek gedaan naar de representatie van moslim vrouwen in de beeldbank van het ANP. Het ANP is de belangrijkste beeldbank in Nederland waar bijna alle Nederlandse media gebruik van maken. De belangrijkste conclusie is dat moslim vrouwen bijna altijd buitenshuis (94%) en passief (voorbijlopend, staand, luisterend, zittend) worden gefotografeerd: “Ze zijn zelden zichtbaar als burgers die actief bijdragen aan de samenleving (bijvoorbeeld werknemer, leidinggevende, vrijwilliger). Ook worden ze niet in hun eigen sociale omgeving vastgelegd, denk hierbij aan een moeder die haar kind helpt met het huiswerk of ouders die hun pasgeboren baby knuffelen in het ziekenhuis.” Daarnaast stelde Yuksel vast dat moslim vrouwen die werkend zijn gefotografeerd opvallend vaak kassière zijn.

Bierreclames voor vrouwen

Is er de afgelopen jaren dan niets veranderd met betrekking tot genderstereotypes in reclames? Jawel. In hun onderzoek spreken Dagmar Blicqué en Dick Houtman van reclames voor ‘geherpositioneerde producten’. Voorbeelden hiervan zijn reclames voor dagcremès die gericht zijn op mannen, en bierreclames die voor vrouwen bedoeld zijn. Deze reclames lijken automatisch te breken met stereotypes, maar de onderzoekers concluderen dat vrouwen en mannen nog steeds op een stereotype manier afgebeeld worden: vrouwen met een focus op hun uiterlijk en zorgzaamheid, mannen met een focus op hun fysieke kracht en zeggenschap. Mannen gebruiken dagcrèmes vooral omdat hun lichaam overdag veel te verduren heeft door allerlei lichamelijke activiteiten. Vrouwen drinken bier op een sensuele manier in een romantische setting, zoals in dit voorbeeld van biermerk Leffe.

Waarom is het een probleem?

Een bekende quote van schrijver en feminist Chimamanda Ngozi Adichie is: “Het probleem met stereotypes is niet dat ze niet waar zijn, maar dat ze onvolledig zijn. Ze maken een verhaal tot het enige verhaal.” Het stereotype wordt de norm en dat leidt tot vooroordelen, een eenzijdig blik. Onze maatschappij verlangt van ons dat we ons gedragen volgens de stereotypen die over ons bestaan. Doe je dat niet dan word je negatief beoordeeld. Een voorbeeld hiervan is het assertief optreden van vrouwen. Onderzoek door hoogleraar Belle Derks toont bijvoorbeeld aan dat onderhandelen voor vrouwen een soort vicieuze cirkel is. Van mannen verwachten we daadkracht en dominantie terwijl we van vrouwen verwachten dat ze vriendelijk en zorgzaam zijn. “Het gevolg is dat we van mannen accepteren dat ze hard onderhandelen. Als een vrouw hard onderhandelt wordt ze snel als onaardig gezien, waardoor haar in een onderhandeling minder wordt gegund,” aldus Derks. Het voortdurend herhalen van genderstereotypen houdt dus normatieve en te simplistische ideeën over genderrollen in stand en daarmee de sociale ongelijkheid die in de samenleving bestaat. Het aanpakken van sociale ongelijkheid gaat dus hand in hand met het tegengaan en het voorkomen van stereotypering.

Hoe voorkom je het? 

Onze partner Movisie heeft de do’s en dont’s in het voorkomen van discriminatie en stereotypering op een rijtje gezet. Onderzoeker Hanneke Felten zegt dat mediamakers en communicatiespecialisten niet moeten proberen negatieve connotaties proberen te ontkrachten. “‘Niet alle vluchtelingen zijn crimineel’. Als iemand dat leest in de krant, zal diegene voornamelijk ‘vluchteling’ en ‘crimineel’ onthouden. Het woordje ‘niet’ onthouden mensen minder of gewoon zelfs helemaal niet.” Iets wat mediamakers juist wél kunnen doen in het voorkomen van stereotypering is de diversiteit binnen een groep laten zien. Felten: “Bij het doorbreken van stereotypen is het belangrijk dat je een grote groep diverse mensen laat zien uit een groep die vaak gestereotypeerd wordt. Deze groep moet onderling divers zijn en idealiter worden zowel de verschillen als de overeenkomsten duidelijk uitgelicht.”