Wat is stereotypering?

We hebben ze allemaal. Bewuste en onbewuste vooroordelen over vrouwen en mannen. Of ze nou zwart of wit, jong of oud, homo- of heteroseksueel zijn. Dit leidt tot stereotypering en dat is een probleem.

Wat is een stereotype?

Stereotypen zijn breed gedragen aannames over het gedrag, de eigenschappen en de rollen van mensen. Volgens deze aannames zijn typische kwaliteiten van vrouwen bijvoorbeeld: ‘lief’, ‘zorgzaam’ en ‘warm’; typische kwaliteiten van mannen zijn: ‘ambitieus’, ‘assertief’ en ‘zelfstandig’. Mannen zouden daarom meer geschikt zijn om leiding te geven en vrouwen zouden beter voor kinderen kunnen zorgen; een rolverdeling die nog steeds dominant is in Nederland. Nog steeds besteden vrouwen 1,5 keer meer tijd aan onbetaalde zorg dan mannen.

Maar vrouwen kunnen toch ook beter zorgen?

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat langdurige blootstelling aan stereotypen ertoe leidt dat deze aannames diep geworteld raken in onze hersenen als associaties en concepten. Hierdoor ervaren wij deze genderstereotypen niet alleen als een omschrijving van hoe vrouwen en mannen zouden zijn, maar ook hoe vrouwen en mannen zich dienen te gedragen. Het voorschrijvende aspect is een onbewust en onbedoeld effect van het herhalen van stereotypen. Denkbeelden die hierbij ontstaan gaan aanvoelen als natuurlijk en worden vanzelfsprekend, waardoor het simplistische denkbeeld realiteit wordt. Neem het stereotype dat moeders beter kunnen zorgen dan mannen. Dat wordt bevestigd in reclames: daarin praten mannen 3x vaker over macht en succes dan vrouwen. Maar ook in onze kinderboeken komt dit idee (onbewust) veel naar voren: moeders hebben daarin 6 keer minder dan in werkelijkheid een betaalde baan. Daarnaast ligt een deel van de oorsprong van dit stereotype in het feit dat vrouwen in onze maatschappij daadwerkelijk vaker voor kinderen zorgen. Deze situatie voelt daarom aan als ‘natuurlijk’, met als gevolg dat we moeders vaker automatisch aan zorgtaken koppelen dan vaders. Dit betekent echter niet dat mannen minder goed kunnen zorgen dan vrouwen.

Waarom is het een probleem?

Een bekende quote van schrijver en feminist Chimamanda Ngozi Adichie is: “Het probleem met stereotypes is niet dat ze niet waar zijn, maar dat ze onvolledig zijn. Ze maken een verhaal tot het enige verhaal.” Het stereotype wordt de norm en dat leidt tot vooroordelen, een eenzijdig blik. Onze maatschappij verlangt van ons dat we ons gedragen volgens de stereotypen die bestaan over vrouwen en mannen. Doe je dat niet dan word je negatief beoordeeld. Onderzoek door hoogleraar Belle Derks toont bijvoorbeeld aan dat onderhandelen voor vrouwen een soort vicieuze cirkel is. Van mannen verwachten we daadkracht en dominantie terwijl we van vrouwen verwachten dat ze vriendelijk en zorgzaam zijn. “Het gevolg is dat we van mannen accepteren dat ze hard onderhandelen. Als een vrouw hard onderhandelt wordt ze snel als onaardig gezien, waardoor haar in een onderhandeling minder wordt gegund,” aldus Derks. Het voortdurend herhalen van genderstereotypen houdt dus normatieve en te simplistische ideeën over genderrollen in stand en daarmee de sociale ongelijkheid die in de samenleving bestaat. Het aanpakken van sociale ongelijkheid gaat dus hand in hand met het tegengaan en het voorkomen van stereotypering.

Hoe voorkom je het? 

Onze partner Movisie heeft de do’s en dont’s in het voorkomen van discriminatie en stereotypering op een rijtje gezet. Onderzoeker Hanneke Felten zegt bijvoorbeeld dat mediamakers en communicatiespecialisten niet moeten proberen negatieve connotaties proberen te ontkrachten. “‘Niet alle vluchtelingen zijn crimineel’. Als iemand dat leest in de krant, zal diegene voornamelijk ‘vluchteling’ en ‘crimineel’ onthouden. Het woordje ‘niet’ onthouden mensen minder of gewoon zelfs helemaal niet.” Iets wat mediamakers juist wél kunnen doen in het voorkomen van stereotypering is de diversiteit binnen een groep laten zien. Felten: “Bij het doorbreken van stereotypen is het belangrijk dat je een grote groep diverse mensen laat zien uit een groep die vaak gestereotypeerd wordt. Deze groep moet onderling divers zijn en idealiter worden zowel de verschillen als de overeenkomsten duidelijk uitgelicht.”