Mentale gezondheid en hersenaan-doeningen

Onder mentale gezondheid verstaan we in Nederland ‘de manier waarop je je verhoudt tot jezelf en tot anderen en hoe je omgaat met de uitdagingen in het dagelijks leven. Tegelijkertijd gaat het ook over hoe jij en anderen in de samenleving dit ervaren’.

Mentale gezondheid is een parapluterm, waaronder aspecten als mentaal welbevinden (tevredenheid, geluk en kwaliteit van leven), psychische klachten (gevoelens van stress, angst of somberheid) en psychische stoornissen (op basis van de aard en ernst van de psychische klachten is een diagnose gesteld) vallen.

Binnen deze drie aspecten, zien we sekse- en genderverschillen steeds duidelijker naar voren komen. Door rekening te houden met de verschillen, ontstaat een betere geestelijke gezondheidszorg voor vrouwen en mannen.

Genderverschillen in mentale gezondheid

• Ongeveer 18% van de vrouwen en 12% van de mannen van 12 jaar en ouder is psychisch ongezond. Zij voelen zich bijvoorbeeld zenuwachtig, in de put, niet kalm en rustig, neerslachtig en somber en/of niet gelukkig.
• De mentale gezondheid van Nederlanders is tijdens de coronacrisis achteruitgegaan. Vooral vrouwen voelden zich vaker angstig of gestrest dan voor de coronacrisis. Ook somberheid en eenzaamheid kwamen meer voor, met name bij jongvolwassen en gepensioneerde vrouwen.
• Op de basisschool is het percentage leerlingen met emotionele problemen ruim twee keer zo hoog bij meisjes als bij jongens (33 t.o.v. 14%) en in het voortgezet onderwijs zelfs ruim drie keer zo hoog (44 t.o.v. 13%).

Depressie en angst

Vrouwen krijgen in hun leven bijna twee keer vaker de diagnose van een depressieve stoornis in vergelijking met mannen (24% t.o.v. 13%). Vooral vrouwen in de leeftijdscategorie 18-34 jaar hebben de grootste kans op een depressie (15% t.o.v. 8%).

Dat depressie vaker bij vrouwen dan bij mannen wordt gediagnosticeerd, komt door biologische, psychologische en sociale factoren. Zo kan het zijn dat mannen minder snel over negatieve gevoelens (durven) praten dan vrouwen, waardoor bij mannen onderdiagnostiek plaatsvindt. Aan de andere kant kan het ook zijn dat zorgverleners bij vrouwen eerder aan een depressie denken dan bij mannen.

Meer weten? Zie de kennispagina van Trimbos

Postpartum depressie

Sommige mensen hebben na de bevalling nog maanden lang last een sombere stemming. Als de stemmingsklachten aanhouden, is er sprake van postpartum depressie of postnatale depressie. Het Trimbos schat dat jaarlijks zo’n 13% van de pas bevallen vrouwen te maken krijgt met een postpartum depressie, dit gaat om ruim 23.000 vrouwen.

Zie ook de Thuisarts-pagina ‘Ik heb een depressie na de bevalling’

Angststoornissen 

Vrijwel alle angststoornissen komen in elke leeftijdscategorie vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, het meest tussen 25-44 jaar. Gemiddeld hebben vrouwen (19%) bijna 2 keer vaker een angststoornis dan mannen (11%). Je kunt hierbij o.a. denken aan een dwangstoornis (obsessive compulsive disorder, ook wel OCD), een posttraumatische stressstoornis (PTSS), een paniek- of een piekerstoornis en faalangst.

Verder lezen? Kijk ook op Volksgezondheidenzorg.info

Dementie en alzheimer

Dementie is een verzamelnaam voor ruim vijftig verschillende hersenziektes, die allemaal invloed hebben op de gezondheid van de hersenen en de mate waarin deze in staat is om informatie te verwerken. Volgens het CBS is dementie de snelst groeiende doodsoorzaak in Nederland. De bekendste en meest voorkomende vorm is de ziekte van Alzheimer, dit heeft 70% van de mensen met dementie.

Bijna tweederde van de mensen met dementie is vrouw (180.000 van de 280.000 personen). Verder krijgt 1 op de drie vrouwen dementie, bij mannen is dit 1 op de 7. Niet alleen worden vrouwen vaker direct geraakt door dementie, maar zij zorgen ook vaker voor een naaste met dementie: 71% van de mantelzorgers is vrouw.

Lees meer via Alzheimer Nederland

Autismespectrumstoornis (ASS)

Ruim 1 procent van de Nederlanders – ongeveer 200.000 mensen – heeft autisme. In 36% van de gevallen (47% van volwassenen, 24% van de jeugd) wordt bij mensen eerder een diagnose buiten het autismespectrum gesteld. Een eerdere diagnose buiten het autismespectrum komt bij vrouwen (50%) veel vaker voor dan bij mannen (28%). De gedragskenmerken van vrouwen en mannen met autisme kunnen namelijk verschillen, waardoor een autismespectrumstoornis bij meisjes en vrouwen niet altijd wordt herkend. Op sociaal en communicatief gebied is er bij vrouwen vaak sprake van compensatiemechanismen, waardoor het observeren van gedrag soms onvoldoende inzicht biedt.

Lees onze kennispagina over ASS 

Beluister het verhaal van Nikki

ADHD

ADHD is een verzamelnaam voor een cluster van gedragssymptomen, zoals: concentratie- en aandachtsproblemen, hyperactiviteit en impulsiviteit. In Nederland heeft ongeveer 3 procent van de kinderen onder de achttien jaar ADHD, naar schatting houdt tweederde van deze groep ADHD tijdens de volwassenheid.

Bij jongetjes wordt ruim drie keer vaker de diagnose ADHD gesteld dan bij meisjes, hoewel wordt geschat dat evenveel volwassen mannen als vrouwen ADHD hebben. Dit komt o.a. doordat mannen en vrouwen zich anders kunnen uiten. Jongetjes met ADHD vertonen vaak hyperactiviteit, impulsief gedrag en agressie. Meisjes kunnen drukker zijn en praatgraag, maar hebben vooral last van concentratieproblemen en dagdromen. Het gedrag van meisjes wordt minder vaak herkend als ADHD.

Lees verder op onze kennispagina over ADHD

Lees het verhaal van Josanne

Migraine

33 procent van de vrouwen heeft ooit in hun leven last van migraine. Bij mannen is dit 13 procent. Waarschijnlijk heeft dit verschil o.a. te maken met de geslachtshormonen, maar er is nog weinig bekend over hoe deze hormonen precies een rol spelen en hoe zij van invloed zijn op de behandeling van migraine. Onderzoekers denken dat hormoonwisselingen een invloed hebben op het krijgen van een migraineaanval, omdat migraineaanvallen bij meisjes vaak beginnen tijdens de puberteit, aanvallen bij vrouwen vaak tijdens de menstruatie optreden, aanvallen in het tweede en derde trimester van de zwangerschap en tijdens het geven van borstvoeding vaak volledig afwezig zijn, om daarna in alle hevigheid terug te keren, en
vrouwen aan het begin van de overgang vaak meer (en wisselend) last hebben van migraine.

Zie ook onze kennispagina over migraine

Eetstoornissen

Naar schatting hebben jaarlijks 200.000 mensen een eetstoornis, ongeveer 1% van de Nederlanders. 95% hiervan is vrouw, er worden dan ook 10 keer zoveel vrouwen als mannen behandeld voor eetstoornissen. Maar: bij jongens en mannen worden eetstoornissen waarschijnlijk vaak over het hoofd gezien.

In 2022 was de gemiddelde wachttijd voor een behandeling bij GGZ-instellingen 19 weken, 5 weken langer dan de door de overheid afgesproken aanvaardbare wachttijden. Dit is alarmerend, omdat bij 1 op de 4 mensen het probleem chronisch wordt.

Stress en burn-out

Bijna twee keer zoveel vrouwen als mannen met overspannenheid waren in 2021 bekend bij de huisarts. Naar schatting ging het om 240.400 personen: 81.800 mannen en 158.600 vrouwen.

In 2018 bleek 16% van de werknemers die man zijn en 18% van de werknemers die vrouw zijn, enkele keren per maand of vaker burn-outklachten te ervaren. In totaal zijn dat 1,2 miljoen werknemers. Toenemende werkdruk is de belangrijkste reden voor burn-outklachten, met name bij vrouwen bij wie de oorzaken vooral werkgerelateerd zijn (63%). Bij vrouwen die voornamelijk om privéredenen uitvallen, is de combinatie van werk en zorgtaken (32%) de belangrijkste factor voor stressgerelateerd verzuim.

Lees ook ons ‘Zo werkt het’-magazine!

Slaapstoornissen

Er bestaan verschillende slaapstoornissen, maar de meest voorkomende is slapeloosheid (insomnie). Zo’n 1,7 miljoen (10%) Nederlanders heeft hier last van. Wanneer we het hebben over slapeloosheid, gaat het om problemen als moeite met in slaap vallen (langer dan 30 minuten), moeite om door te slapen, of te vroeg wakker worden. In 2021 had gemiddeld 26% van de vrouwen in Nederland slaapproblemen, voor mannen was dit 17%. Vrouwen tussen de 50 en 64 jaar hadden het vaakst slaapproblemen (31%), mogelijk is de overgang hierbij van invloed. Verder hadden veel hbo- en wo-studenten (tijdens de coronacrisis) problemen met slapen: ruim 40% in 2021.

Meer weten?

Biologische verschillen tussen mannen en vrouwen kunnen een oorzaak zijn voor de bovenstaande verschillen, maar ook psychologische en sociale factoren spelen een belangrijke rol. Hoewel er al best wat bekend is over prevalentieverschillen, is er vaak nog weinig duidelijk over welke invloed dit kan hebben op preventie, risico’s, diagnose en behandelingen. Daarom is er meer onderzoek nodig om de oorzaken van deze verschillen te achterhalen en te bekijken hoe hier in zorg rekening mee kan worden gehouden.

Meer informatie over genderverschillen in de geestelijke gezondheidszorg is o.a. te vinden in het Handboek Psychopathologie bij vrouwen en mannen. In dit handboek wordt een overzicht gegeven van ruim 30 thema’s waarbij genderverschillen een belangrijke rol spelen.