Waarom femicide een lastig onderwerp is

Femicide is een nationaal en internationaal probleem. Jaarlijks worden wereldwijd ongeveer 45.000 vrouwen vermoord omdat zij vrouw zijn (Atria, 2023). In Nederland wordt elke acht dagen een vrouw vermoord, in 6 van de 10 gevallen is de vermoedelijke dader een (ex-)partner. Ondanks deze schokkende cijfers is het onderwerp femicide nog altijd onderbelicht. Hoe kan het dat hier zo weinig over bekend is? Wij nemen je mee in de complexiteit van het woord femicide en leggen wat cijfers voor je op een rij.

De definitie van femicide

In 1976 heeft Diana E.H. Russell de term femicide voor het eerst gebruikt tijdens een bijeenkomst over moord op vrouwen. Russell verwijst weer naar Carol Orlock voor het bedenken van de term, die zij beschreven heeft in een tot nog toe ongepubliceerde anthologie. In de loop der jaren is deze definitie van femicide aangescherpt en verduidelijkt, wat resulteert in de volgende definitie:

“Femicide is van toepassing op alle vormen van seksistische moord gemotiveerd door een gevoel van recht op of superioriteit over vrouwen, door plezier of sadistische verlangens jegens hen of door de veronderstelling van eigenaarschap over vrouwen.” – Vrije vertaling van Diana Russell in Vrouwenraad (2021)

In Nederland zeggen we vaak ‘moord op vrouwen omdat zij vrouw zijn’ maar deze definitie is niet officieel en dus ook niet rechtsgeldig. Alle verschillende definities hebben één ding gemeen: gender is een aanleiding voor de moord.

In Nederland blijkt uit onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (2023) dat in de meeste gevallen van femicide de (ex-)partner van het slachtoffer de dader is. Vaak vinden deze daden plaats binnen de vertrouwde muren van het huis van het slachtoffer. De aanleidingen tot femicide zijn divers en kunnen variëren van relatieconflicten en jaloezie tot wraak of psychische problemen bij de dader. Door gebrek aan de internationaal overeengekomen definitie is het in een rechtzaak lastig te beoordelen of het gaat over femicide of een “gewone” moord.

Huidige wetgeving

Op dit moment is er in Nederland nog geen wetgeving over femicide. In 2016 tekende Nederland het Istanbul Verdrag. Dit verdrag van stelt eisen aan de aanpak van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld. Daarom moet Nederland zich wel houden aan de verplichtingen, zoals bijvoorbeeld het opzetten van campagnes om aandacht te vragen voor huiselijk geweld. Aan de hand van een evaluatie van GREVIO in 2020 (Huiselijkgeweld, 2020) blijkt dat er ruimte was voor verbetering om aan het verdrag te voldoen.

Wat moet Nederland doen om zich te houden aan het Verdrag van Istanbul?

• Bewustwording creëren rond het issue, zoals het uitzenden van campagnes;
• Specifieke voorzieningen faciliteren voor bescherming en ondersteuning, zoals opvangplaatsen;
• Trainingen bieden bij bepaalde beroepsvakken, om signalen van geweld te kunnen herkennen; 
• Bewijsmateriaal verzamelen voor rechtszaken met betrekking tot femicide;
• Relevante cijfers en statistieken verzamelen;
• De landelijke overheid en gemeenten moeten de aanpak van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld monitoren.

Deze lijst is zeker niet exhaustief, maar geeft wel weer dat er veel ruimte is voor verbetering.

Andere landen

Wat betreft wetgeving en initiatieven loopt Nederland achter op bijvoorbeeld Zweden, Servië en Spanje. Hoewel deze landen ook geen wetgeving hebben over femicide, hebben zij wel wetten over geweld tegen vrouwen. Zo gaat Spanje dieper in op de cijfers: zij verdelen femicide over 5 categorieën om meer specifieke informatie te kunnen registreren. Servië heeft een plan opgesteld om huiselijk geweld en gendergerelateerd geweld te voorkomen en te bestrijden. Ook Zweden heeft een nationale strategie ontwikkeld om geweld tegen vrouwen te voorkomen en te bestrijden. Zij leggen de nadruk op de betrokkenheid van mannen. Initiatieven zoals Mentors in Violence Prevention en MÄN worden ingezet om kennis over effectieve geweldpreventie te vergroten en gendergelijkheid te bevorderen (Atria, 2023). Nederland zou hier een voorbeeld aan kunnen nemen.

Er zijn diverse redenen waarom femicide nog steeds een onderbelicht probleem is. Deze variëren van onduidelijkheid over de exacte definitie tot ontoereikende wetgeving en gebrekkige handhaving ervan. Daarbij is ook het onderzoeken van de context belangrijk, dit kan helpen om patronen en onderliggende risicofactoren inzichtelijk te maken. Het naleven van het Verdrag van Istanbul is essentieel, omdat dit kan helpen bij het vroegtijdig signaleren van gedrag dat kan leiden tot femicide. WOMEN Inc. pleit voor een nationale definitie voor het woord femicide, zodat er beter kan worden geregistreerd en gemonitord. Dit is te lezen in het Puntenplan voor Gendergelijkheid. Door een duidelijke definitie aan het woord femicide te geven, kan het probleem niet langer worden genegeerd of over het hoofd worden gezien.