"Ik wil kijken naar hartziekten waarin vrouwen zijn oververtegenwoordigd."

Sinds 2016 wordt er binnen het Kennisprogramma Gender en Gezondheid onderzoek gedaan naar de rol van sekse en gender bij gezondheid en ziekte. Ruim 40 projecten zijn van start gegaan en inmiddels worden de eerste onderzoeken afgerond. Welke nieuwe kennis komt hieruit voort en wat zal hierdoor veranderen in de spreekkamer?

Fotografie: Marijn Fidder

Waar komt jouw interesse voor onderzoek naar hart- en vaatziekten, en genderverschillen in het bijzonder, vandaan?

“Ik heb biologie gestudeerd in Utrecht, en ben gepromoveerd op het onderwerp ‘burn out’ en wat hier lichamelijk bij komt kijken. Binnen mijn huidige werk op de afdeling medische en klinische psychologie bij de Tilburg University kijken we naar de kwaliteit van leven van mensen met somatische en psychische aandoeningen, waarbij ik me specialiseer op hart- en vaatziekten. Ik heb altijd een interesse gehad voor mensen bij wie hart- en vaatziekten minder zichtbaar zijn: bijvoorbeeld mensen die hartklachten hebben, maar die niet worden gedotterd, geen bypass nodig hebben of deze niet krijgen. Het is een groep mensen die naar huis wordt gestuurd met de mededeling dat hun vaten er redelijk goed uitzien en dat zij met een aanpassing van hun leefstijl gewoon weer verder kunnen.”

“Ik heb altijd een interesse gehad voor mensen bij wie hart- en vaatziekten minder zichtbaar zijn, maar die wel hartklachten hebben.”

“Het is een student geweest – Aline de Vries-Meissner – die mij ooit wees op mogelijke man-vrouwverschillen bij hart- en vaatziekten. Toen ik me daar in ging verdiepen, kwam ik erachter dat in studies naar ingrepen bij hart- en vaatziekten, zoals dotteren of een bypass, er veel mannen zijn geïncludeerd – maar minder vrouwen – omdat zij deze behandelingen minder vaak ontvangen. Terwijl bij grootschalige onderzoeken, neem hart- en vaatziekten in het algemeen of de populatie met hartklachten die alleen een leefstijladvies krijgt, de onderzoekspopulatie meestal wel evenwichtig is.”

Wat is de vraag waar jullie met het onderzoek een antwoord op hopen te vinden?

“Voor dit onderzoek hebben we ons vooral bezig gehouden met hoe psychische klachten een rol hebben bij het krijgen en verergeren van hart- en vaatziekten. Vanuit de psychologie zien we dat vrouwen vaker psychische klachten hebben: er wordt in een heel leven twee keer zo vaak angst of depressie gediagnosticeerd bij vrouwen dan bij mannen. Toen de mogelijkheid voor meer onderzoek naar sekse en gender binnen gezondheid zich voordeed, dacht ik: ‘Ik wil eens onderzoeken wat de link is tussen psychische klachten, hart- en vaatziekten en gender’. We weten dat psychische klachten een rol spelen bij het krijgen en verergeren van hart- en vaatziekten. Maar betekent dit dan ook iets anders voor mannen en vrouwen?”

“We weten dat psychische klachten een rol spelen bij het krijgen en verergeren van hart- en vaatziekten. Maar betekent dit dan ook iets anders voor mannen en vrouwen?”

Hoe hebben jullie dit onderzocht?

“Via een meta-analyse hebben we allereerst bekeken: wat bestaat er al aan kennis over psychische klachten in relatie tot hart- en vaatziekten? Hierbij hebben we een brede definitie van psychische klachten gehanteerd: dan kun je denken aan het hebben of ontbreken van sociale steun, het hebben van bepaalde persoonlijkheidstrekken, maar ook het ervaren van trauma. Vervolgens hebben we met een aantal filters 12.000 onderzoeken van na het jaar 2000 teruggebracht tot 290 studies. Toen bleek al snel dat veel studies – zo’n 65% – mannen en vrouwen als proefpersonen hadden geïncludeerd, maar niet op verschillen hadden geanalyseerd. We hebben al die 187 auteurs aangeschreven met de vraag of we hun data mochten ontvangen, om deze analyses alsnog te kunnen uitvoeren. Gelukkig reageerden veel onderzoekers enthousiast: zo’n 35% heeft alsnog gegevens gestuurd.

“Onverwachts bleek dat het risico op het verergeren van hart- en vaatziekten voor mannen met psychische klachten hoger ligt dan voor vrouwen.”

“Wat we zagen is dat in grote studies naar het ontwikkelen van hartziekten – waarbij mensen die nog niet ziek zijn worden onderzocht – mensen met psychische klachten een hoger risico (rond 25%) hebben om hart- en vaatziekten te krijgen dan mensen zonder psychische klachten. Dit risico bleek voor mannen en vrouwen even groot. Maar kijken we naar het verergeren van hart- en vaatziekten, dan blijkt onverwachts dat dit risico voor mannen met psychische klachten hoger ligt dan voor vrouwen met psychische klachten (37% t.o.v. 21%). Terwijl we eigenlijk hadden verwacht dat dit risico voor vrouwen hoger zou zijn.”

“We weten nog niet precies wat dit verschil veroorzaakt, maar we hebben hier wel verschillende ideeën over. Aan de ene kant zijn veel studies naar het verergeren van hartziekten – patiënten die een hartinfarct hebben gehad of gedotterd zijn – gedaan onder mannen: driekwart is man. Het zou dus kunnen dat vrouwen in deze studies ondervertegenwoordigd zijn. Aan de andere kant vermoeden we dat vrouwen makkelijker psychologische klachten rapporteren dan mannen, waardoor op het moment dat mannen psychische klachten melden, dit wellicht zwaarder weegt in de analyse. Maar dit zijn natuurlijk aannames: er is vooral vervolgonderzoek nodig naar waar deze verschillen vandaan komen.”

Wat levert dit straks op in de spreekkamer?

“We zijn nu met een vervolgonderzoek bezig – dat is opgezet met crowdfunding van de Hartstichting – waarmee we de behoeften in kaart willen brengen van mensen die geen duidelijke vernauwingen hebben in hun slagader, maar wel steeds terugkomen met hartklachten. Wij onderzoeken wat zij nodig hebben of graag anders hadden gezien in hun behandeltraject en betrekken hierbij cardiologen, huisartsen en patiënten.”

“De volgende stap is om iets te ontwikkelen dat in de praktijk helpt bij het keuzeproces. Bijvoorbeeld: iemand komt de spreekkamer binnen en bij een fietstest of ECG zijn geen duidelijke aanwijzingen dat het om een hartinfarct gaat. Toch heeft diegene wel klachten: hoe kunnen we dan het beste aanvullend onderzoek doen, medicijnen voorschrijven of andere therapie aanraden? Een cardioloog probeert risico’s uit te sluiten, maar ook al is het risico laag, moeten we ook nadenken over hoe we deze persoon gerust kunnen stellen of kunnen helpen als diegene door klachten en verminderde energie niet meer kan werken. Voor die patiënten willen we graag een tool ontwikkelen.”

“Wat voor aanvullende tests kunnen we ontwikkelen om de kleine vaatjes van het vrouwenhart te onderzoeken, hoe kunnen we hier betere interventies voor ontwikkelen en hoe werken verschillende soorten medicatie hierbij?”

Stel: je krijgt morgen 10 miljoen voor vervolgonderzoek. Welke vraag zou je dan willen onderzoeken en beantwoorden?

“Dan zou ik toch beter willen kijken naar hart- en vaatziekten waarin vrouwen zijn oververtegenwoordigd. Er bestaan inmiddels aanvullende testen om de kleine vaatjes van het hart beter te onderzoeken, hoe kunnen we hier interventies voor ontwikkelen en hoe werken verschillende soorten medicatie hierbij? Het zou daarbij mooi zijn om te onderzoeken welke impact het heeft als ieder ziekenhuis een hart- en vaatverpleegkundige in dienst heeft, die zich specifiek kan inzetten voor de groep met aandoeningen als vaatspasmen en microvasculaire dysfunctie. Diegene kan voor deze patiënten extra de tijd nemen, o.a. door middel van consulten. Maar we weten eigenlijk nog niet hoe deze extra persoon in de praktijk voor mensen uitwerkt: verloopt het traject van mensen die bij een verpleegkundige terecht kunnen beter, dan kan dit breder worden uitgerold.”

Meer weten over het Kennisprogramma Gender en Gezondheid? Sinds 2016 wordt er onderzoek uitgevoerd naar genderverschillen in de gezondheidszorg via ZonMw. Er zijn inmiddels 43 projecten gehonoreerd en op deze pagina kun je lezen, horen en zien wat er inmiddels uit dit onderzoeksprogramma is voortgekomen. En houd onze website in de gaten: vanaf nu interviewen we iedere maand een onderzoeker over de uitkomsten van een onderzoek!