Blog Sander Heithuis: Huh? Zitten we kniediep in de 4e feministische golf?

Onze collega Sander zag dit jaar meerdere keren uitspraken over de vierde feministische golf voorbij komen. Over zijn persoonlijke vraagtekens hierbij besloot hij een blog te schrijven.

Vroeger speelde ik graag in de golven. In de zee wachtte ik dan in spanning af tot genoeg water zich had verzameld en zich omhoog wierp tot het hoogste punt. De truc was om precies op het juiste moment op te springen en je te laten meevoeren door de golf die zich rustig weer uitstrekte. Als kind leerde ik: golven zijn bewegingen die zich rustig opbouwen, pieken, en weer gaan liggen.

De eerste en de tweede golf: check!

Later leerde ik over feministische golven. Tijdens m’n studie zijn de eerste en tweede daarvan uitgebreid aan bod gekomen. Beide kenmerken zich door een lange aanloop tot een bepaald hoogtepunt: tijdens de eerste feministische golf was het hoogtepunt het bereiken van vrouwenkiesrecht op Nederlands grondgebied. De tweede feministische golf had (onder andere) als doel het recht op abortus: in 1984 werd de ‘Wet Afbreking Zwangerschap’ aangenomen. Toen deze doelen bereikt waren gingen de golven weer liggen, precies zoals ik in zee geleerd heb, en braken er ‘rustige periodes’ aan. Dat wil overigens niet zeggen dat er in die periodes geen vooruitgang geboekt is. Het bewijs hiervan is ‘De Tweede Sekse’: het feministische meesterwerk dat Simone de Beauvoir schreef in de jaren tussen de eerste en de tweede golf.

“Als kind leerde ik: golven zijn bewegingen die zich rustig opbouwen, pieken, en weer gaan liggen.”

De derde golf?

De eerste en tweede feministische golf hebben dus een duidelijk begin en eind. Over de ‘derde golf’ is al een stuk meer discussie. Daarover zegt Marije Cornelissen van UN Women Nederland bijvoorbeeld dat deze al afgelopen is: “De derde golf ging over inclusiviteit. Vanaf midden jaren negentig drong het besef door dat niet alle vrouwen dezelfde geschiedenis en ervaring delen. Dat zwarte vrouwen, vrouwen in dictaturen en lesbische, biseksuele en trans vrouwen een dubbele onderdrukking ondergaan.” Cornelissen spreekt over een golf die al voorbij is, al is het doel absoluut nog niet behaald. Dat inclusiviteit absoluut nog geen werkelijkheid is, dat is de afgelopen periode wel bewezen door de aanval op de actiegroep Kick Out Zwarte Piet in Den Haag, en de stille mars tegen abortus in Utrecht.

Of de derde golf is afgelopen is dus nog maar de vraag. Sterker nog: sociaal wetenschapper en feminist Linda Duits durfde twee jaar geleden nog helemaal niet van een derde golf te spreken. Volgens haar is het feminisme absoluut nog niet inclusief genoeg: “Het gaat nog veel te veel over hoogopgeleide vrouwen”, stelt zij.

Het doel van de derde golf volgens Cornelissen en vele anderen; een inclusieve maatschappij, is dus nog (lang) niet behaald. Maar, ondanks al deze onduidelijkheid over het doel en het bestaan van deze golf, spreken mensen sinds dit jaar al wel van een vierde.

Wat? Een vierde?

Volgens de Correspondent is de vierde feministische golf namelijk in ‘full swing’. Volgens DAMN HONEY de podcast ‘zitten we er kniediep in’*, en op NPO Radio 1 konden we horen dat ‘de vierde golf anders is dan alle anderen’. De vraag die bij het zien van deze uitspraken telkens in me opkwam is: wat is er dan met die derde golf gebeurd? Ik had over golven immers geleerd dat de ene eerst moet gaan liggen voordat de volgende komt.

Hoe kan de vierde feministische golf begonnen zijn terwijl we niet weten hoe de derde is geëindigd? Is deze überhaupt begonnen? Kunnen we al spreken van een vierde golf terwijl we er nog middenin zitten? En mocht dat zo zijn, wat is dan ons doel? Wat betekent het dat we opnieuw onze stem moeten laten horen voor het recht op abortus, zoals twee weken geleden in Utrecht? Zitten we daarmee weer in de tweede golf?

Op al deze vragen heb ik geen eenduidig antwoord. Wat ik wel heb geconcludeerd: we moeten het idee van een feministische golf anders benaderen. Het idee van een golf met één gezamenlijk doel, zoals we die kennen van de vorige eeuw, is achterhaald. We realiseren ons, dankzij het intersectionele feminisme, meer en meer dat iedereen bestaat uit verschillende identiteitsaspecten die samen je kansen in de maatschappij bepalen. Daarom is het doel in het feminisme voor de één heel anders dan voor de ander. Ieders inzet is anders, zo bleek ook dit jaar.

De strijd in 2019

Voor de ene vrouw was 2019 het jaar waarin ze eindelijk wettelijk beschermd werd tegen discriminatie, omdat transgender en intersekse personen eindelijk in de Wet Gelijke Behandeling zijn opgenomen. Een andere vrouw moest dit jaar vechten voor gratis IVF-behandelingen, omdat deze voor o.a. lesbische, biseksuele en alleenstaande vrouwen verloren dreigde te gaan. Voor een andere vrouw was het hoogste doel om het zelfbeschikkingsrecht te behouden, omdat er een wet is ingevoerd die moslim vrouwen verbiedt in publieke ruimtes een burka te dragen. Voor weer een ander stond 2019 in het teken van de verbanning van zwarte piet, een strijd die mensen van kleur al lang voeren en die helaas nog niet gestreden is.

De vierde golf heeft dus niet een gezamenlijk doel zoals de eerste of de tweede. Dit betekent echter niet dat het feminisme anno 2019 ‘maar over van alles en niks gaat’, zoals het NRC dit jaar kopte. Nee. Het betekent dat het bewustzijn over de verschillende vormen van kansenongelijkheid en onderdrukking is gegroeid en dat ieders ervaring anders is. Mijn verwondering over de framing van ‘vierde feministische golf’ is daarmee niet van tafel geveegd. Maar ach, wat maakt de naam van een beweging uit. In het jaar 2019 hebben veel verschillende mensen veel verschillende strijden moeten voeren. Hier gaan we mee door. En misschien zeg ik dan later wel stellig tegen jonge feministen dat ik onderdeel ben geweest van de vierde feministische golf. Wie weet.