130 jaar en gezond: hoe doe je dat?

Geschreven door: Xanne Visser

Hoe kunnen we als mens zo gezond mogelijk oud worden? Met deze vraag houdt Andrea Maier, verouderingsonderzoeker, hoogleraar Gerontologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en hoogleraar Interne Geneeskunde & Geriatrie aan de University of Melbourne, zich in haar werk dagelijks bezig. We spraken Maier over ouder worden dan 100 jaar, man-vrouwverschillen in het verouderingsproces en wat jij vanaf nu kunt doen om vitaal oud te worden?

Volgens u kunnen we in de toekomst mogelijk wel 130 jaar worden. Wanneer denkt u dat de eerste persoon deze leeftijd zal bereiken?

“Volgens sommige van mijn collega’s is dat nu al het geval. Mensen die nu 50 jaar zijn, zouden al zo oud kunnen worden. Wat mij betreft staat gezond ouder worden hierbij wel voorop. Als iemand gezond 130 jaar kan worden, dan is dat goed en wenselijk. Maar als het gepaard gaat met gebreken is de vraag wat je hebt aan het bereiken van deze leeftijd. Dat we 130 jaar oud kunnen worden, is inmiddels bewezen. Individuen worden al 120 jaar en onze gemiddelde leeftijd als groep gaat steeds verder omhoog. De kinderen die nu geboren worden zullen een stuk ouder kunnen worden, dat laten statistieken duidelijk zien. Toch stijgt de gemiddelde leeftijd in Nederland minder snel dan in landen als Korea of Japan, omdat we er ook steeds vaker een slechte leefstijl op na houden.”

Uw visie is dat we veroudering als een ziekte moeten zien. Waarom?

“Voor mij als medicus is het belangrijk om veroudering als een ziekte te zien, omdat ik het dan kan aanpakken. Als iets geen ziekte is, dan maken we er ook geen medicijnen of behandelingen voor. Waar geen markt is, is immers geen product. Je kunt natuurlijk wachten tot je ouderdomsziekten – zoals hartfalen, dementie, osteoporose of gewrichtsslijtage – hebt, voordat je ze gaat bestrijden. Dat is hoe we het nu doen. Aan de andere kant: als we ouderdom als een ziekte zien, kunnen we ook onderzoeken of er medicijnen zijn die preventief kunnen werken.”

“We zullen hiervoor wel een andere manier van diagnosticeren moeten ontwikkelen. Want hoewel onze cellen in ons lichaam al op vrij jonge leeftijd verouderen, zien we dat pas veel later. Kijk je bijvoorbeeld naar een dertigjarige man of vrouw, dan kun je vanbinnen al de voorstadia zien van aderverkalking, terwijl we vanbuiten nog geen grijze haren kunnen ontdekken. Hierbij is het belangrijk om toe te voegen dat je uiteraard niet alles in de hand hebt: iemand kan er zijn hele leven een gezonde levensstijl op na houden en op oudere leeftijd toch ziek worden.”

Vanaf wanneer zouden we – om gezond oud te kunnen worden – hier al rekening mee moeten houden in ons leven? En hoe?

“Het liefst al voordat het leven start. Het proces begint al bij de (biologische) moeder en vader van een kind: een verouderde spermacel kan invloed hebben op het spierherstel later in het leven en factoren als roken, diabetes en stress tijdens de zwangerschap kunnen zorgen voor een laag geboortegewicht bij kinderen. Dit gaat vaak gepaard met suikerziekte of andere aandoeningen op middelbare leeftijd. Het is dus goed om te beseffen dat 25 procent van het verouderingsproces wordt bepaald door genen, en 75 procent door leefstijl. Een deel van hoe we verouderen wordt beïnvloed door onze voorgaande generaties.”

“Daarbij kun je als jong kind al beginnen met gezond leven. Zo heeft overgewicht op jongere leeftijd vaak meer invloed op het krijgen van ouderdomsziektes, dan op latere leeftijd. Bij gewichtstoename op oudere leeftijd vallen de gevolgen vaak nog makkelijker terug te draaien. Als je op deze manier naar het mensenleven kijkt, zijn er iedere vijf jaar wel dingen aan te wijzen waar je rekening mee kunt houden.”

Wat zijn dagelijkse dingen die we kunnen doen om zo gezond mogelijk ouder te worden?

“Het gaat om het maken van bewuste keuzes. Met alleen minder eten en veel bewegen worden we niet automatisch gezond oud. Je moet jezelf uiteraard ook dingen gunnen, je hoeft niet als een non door het leven te gaan. Geniet van dat ene glaasje wijn, maar gebruik alles in mate. Te veel van alles is uiteindelijk slecht: als je dertig liter water achter elkaar drinkt word je ook ziek.”

“We kunnen als mensen wel vaker en creatiever zijn in bewegen. Wij zitten bijvoorbeeld nu beide op een stoel, maar voor wat krachttraining zouden we onze billen kunnen aanknijpen. Of houd je voeten eens omhoog als je op de bank zit, zonder dat je een steuntje eronder hebt. Doe squats terwijl je naar de koelkast loopt. Dan doe je niet alleen aan krachttraining, maar heb je ook meer tijd om bewust te worden of je überhaupt wel iets zou moeten eten. Ik poets bijvoorbeeld zelf mijn tanden al een paar jaar op 1 been om mijn balans te trainen. Doe je daarbij je ogen dicht, wordt het nog een stapje moeilijker. Het verhogen van fysieke activiteit kan nooit kwaad: traplopen, niet de lift nemen, lopend naar de supermarkt gaan. Eigenlijk moeten we een voorbeeld nemen aan driejarigen en huppelend door het leven gaan.”

U sprak eerder in een lezing over de verwachting dat de helft van de pasgeboren meisjes 100 jaar wordt. Is er bekend of er verschillen bestaan in het verouderingsproces tussen mannen en vrouwen?

“Het is heel voor de hand liggend dat het verouderingsproces anders verloopt bij mannen dan bij vrouwen. Zo leven vrouwen momenteel gemiddeld langer dan mannen. Een belangrijk onderdeel van dit verouderingsproces is de afname van geslachtshormonen. Bij vrouwen gaat deze daling van oestrogeen sneller en zie je echt een knik rond de overgang. Bij mannen gaat de daling van testosteron veel gelijkmatiger. Afhankelijk daarvan krijgen we op andere leeftijden andere ziekten. Mannen krijgen bijvoorbeeld eerder hart- en vaatziekten dan vrouwen. Maar waarom mannen gemiddeld korter leven dan vrouwen, daarover kunnen we alleen maar speculeren. Hoewel we verwachten dat het verschil in hormoonhuishouding een oorzaak kan zijn, is er nog niet genoeg onderzoek naar gedaan om dit zeker te weten.”

“Als je kijkt naar verschillen tussen mannen en vrouwen, zien we dat – omdat er meer vrouwen van oudere leeftijd zijn – veel ziekten bij mannen waarschijnlijk ondergediagnosticeerd blijven. We weten dat mannen niet zo graag naar de huisarts gaan en er is ook minder onderzoek gedaan onder deze doelgroep. Ik pleit ervoor om ook te achterhalen hoe we verouderingstrajecten op hoge leeftijd bij mannen kunnen voorkomen.”

Weten we ook iets over verschillen in veroudering tussen andere groepen?

“Er is altijd sprake van interactie tussen verschillende factoren. We zien bijvoorbeeld verschillen tussen mensen met een hogere en lagere sociaaleconomische status, waarbij de verschillen tussen mannen en vrouwen met een lagere sociaaleconomische status het grootst zijn. Mannen in deze doelgroep gaan vaak laat naar de huisarts en hebben daardoor een grote kans op een late diagnose of sterfte. Verder zie ik hier in Melbourne grote verschillen in eetpatroon en leefstijl bij mannen en vrouwen met verschillende etnische achtergronden. Een onderbelichte groep voor mij zijn verder mannen die ogenschijnlijk een goed gewicht hebben, maar een lage spiermassa. Bij vrouwen in diezelfde doelgroep is er vaak weinig aan de hand, maar mannen met weinig spiermassa hebben vaak een hoge vetmassa en daardoor onontdekte gezondheidskwalen.”

U zei eerder in een interview: ‘ik wil mijzelf als arts graag werkloos zien’. Denkt u dat dit mogelijk is, om alle ouderdomskwalen de wereld uit te helpen?

“Het gaat er vooral om dat we de kans pakken, als we een ziekte preventief kunnen verhelpen. Als we steeds eerder kunnen ingrijpen, gaan minder mensen het lange geriatrische proces in. Oftewel: dan krijg ik minder patiënten te zien. Ik zou het liefst zien dat iedereen een lange, gezonde levensduur krijgt, met maar een korte periode van ziekte. Hiervoor is denk ik een verschuiving van vakgebieden nodig: er zijn in de toekomst minder orgaanspecialisten nodig die zich puur bezig houden met verouderde organen en meer zorgprofessionals die zich bezighouden met het voorkomen van ouderdomsziekten in het algemeen. Als we die richting opgaan, zal ik steeds minder nodig zijn.”

Meer te weten komen over gezond ouder worden van Andrea Maier? Wij mogen twee kaarten weggeven voor TEDxEindhoven (1 februari 2019, 10.00-18.00 uur, Muziekgebouw Frits Philips Eindhoven, meer info hier), waar zij spreker is. Kans maken? Ga naar ons Twitteraccount om er achter te komen hoe je 2 kaartjes kan winnen!