Stereotypering in schoolboeken

Wat is een stereotype?

Stereotypen zijn breed gedragen aannames over het gedrag, de eigenschappen en de rollen van mensen. Volgens deze aannames zijn typisch vrouwelijke kwaliteiten ‘lief’, ‘zorgzaam’ en ‘warm’; typisch mannelijke kwaliteiten zijn daarmee ‘ambitieus’, ‘assertief’ en ‘zelfstandig’. Mannen zouden daarom meer geschikt zijn om leiding te geven en vrouwen zouden beter voor de kinderen kunnen zorgen; een rolverdeling die nog steeds dominant is in Nederland.

Hoe zit dat in schoolboeken?

Net zoals leerkrachten (onbewust) stereotyperend kunnen zijn (in bijvoorbeeld hun taalgebruik), is het curriculum dit ook. Uit recent onderzoek van onderzoeker Judi Mesman blijkt dat vrouwen en mensen met een niet-westerse migratieachtergrond ondervertegenwoordigd zijn in schoolboeken. Zij analyseerde alle boeken voor Nederlands en wiskunde voor de brugklas, en kwam tot de conclusie dat de personages met een beroep veel vaker mannen zijn dan vrouwen, en dat vrouwen oververtegenwoordigd zijn in de personages met een ouderrol en personages met een huishoudelijke taak. Ook mensen met een niet-westerse migratieachtergrond zijn ondervertegenwoordigd: “Volgens het CBS is in Nederland 13,4 procent van de bevolking van niet-westerse afkomst. Mesman vond dat de teksten van de schoolboeken hier ver bij achter bleven: zelfs met een heel ruime definitie van ‘niet-westerse namen’ was slechts 9 procent van de personages niet-westers.” Nog een schokkend feit uit dit onderzoek: de representatie van LHBTI personages in schoolboeken bestaat niet.

Waarom is het een probleem?

Een bekende quote van schrijver en feminist Chimamanda Adichie is: “Het probleem met stereotypes is niet dat ze niet waar zijn maar dat ze onvolledig zijn. Ze maken een verhaal tot het enige verhaal.” Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat langdurige blootstelling aan stereotypen ertoe leidt dat deze aannamen diep geworteld raken in onze hersenen als associaties en concepten. Hierdoor ervaren wij deze genderstereotypen niet alleen als een omschrijving van hoe vrouwen en mannen werkelijk zijn, maar ook hoe vrouwen en mannen zich dienen te gedragen. In het onderwijs kan dit bijvoorbeeld negatieve gevolgen hebben op het zelfbeeld van meisjes. Uit recent Amerikaans onderzoek blijkt dat er tussen de 5 en 7 jaar een omslag plaatsvindt bij kinderen, waarbij meisjes zichzelf ineens als minder slim gaan beschouwen dan jongetjes. Hiernaast denkt 73,7 procent van de Nederlandse meisjes dat het voor vrouwen lastiger is om een rol als leider te krijgen dan voor mannen. Blijkbaar leren we meisjes op vroege leeftijd (onbewust) dat intelligentie en leiderschap ‘jongensdingen’ zijn.