“Zijn migrainepatiënten gebaat bij de anticonceptiepil?”

Sinds 2016 wordt er binnen het Kennisprogramma Gender en Gezondheid onderzoek gedaan naar de rol van sekse en gender bij gezondheid en ziekte. Ruim 40 projecten zijn van start gegaan en inmiddels worden de eerste onderzoeken afgerond. Welke nieuwe kennis komt hieruit voort en wat zal hierdoor veranderen in de spreekkamer?

Waar komt jouw interesse voor onderzoek naar genderverschillen bij migraine vandaan?

“Ik heb Biomedische Wetenschappen gestudeerd. Voor mijn afstuderen liep ik stage op de afdeling klinische neurofysiologie, en deed ik onderzoek naar prikkelbaarheid in de hersenen. Toen kwam ik voor het eerst in aanraking met migraine. Het interessante aan migraine is dat het niet alleen gaat over de hersenen. Er zijn ook allerlei andere elementen bij betrokken: het vaatstelsel, hormonen, omgevingsfactoren.

Daarnaast heeft het een enorme impact op mensen en de gemeenschap: migraine is door de Wereldgezondheidsorganisatie op de tweede plek in de lijst van de meest invaliderende aandoeningen gezet. Sindsdien is het onderwerp mijn stokpaardje. Door de jaren heen hoorde ik bij alle lezingen dat migraine veel meer bij vrouwen voorkomt. Maar als je wilt onderzoeken waarom, dan is de literatuur en de kennis daarover beperkt. Zo is er bijvoorbeeld geen specifieke medicatie die op hormonen aangrijpt. Dat verbaast me nog steeds: het ligt zo voor de hand om hier als eerste naar te kijken.”

Wat is de vraag waar jullie met het onderzoek een antwoord op hopen te vinden?

“In ons project bestuderen wij de hormoonspiegels van vrouwen met en zonder migraine. Hierbij richten we ons in het bijzonder op vrouwen met migraine tijdens de menstruatie en in de overgang. De vraag die we hierbij onderzoeken is: zijn zij erbij gebaat als je ze de anticonceptiepil biedt? Het is een van de meest simpele oplossingen die je kunt verzinnen: als een migraine-aanval mogelijk ontstaat door schommelende hormonen, helpt het dan als je iets inneemt wat deze hormonen reguleert? Toch bestaat er nog geen fatsoenlijke literatuur over. Van artsen weten we uit ervaring dat ze het wel eens voorschrijven. Maar waarom het dan bij de ene vrouw wel helpt en bij de ander niet, is onduidelijk. En daar willen we achter komen.”

“Het is een van de meest simpele oplossingen die je kunt verzinnen: als een migraine-aanval mogelijk ontstaat door schommelende hormonen, helpt het dan als je iets inneemt wat deze hormonen reguleert?”

Hoe hebben jullie dit onderzocht?

“Binnen het Kennisprogramma Gender en Gezondheid heb ik twee onderzoeken mogen doen, in samenwerking met neuroloog Gisela Terwindt (LUMC): een literatuurstudie en de WHAT-studie. Bij de literatuurstudie bekeken we: welke pieken in hormonen zijn gemeten bij migrainepatiënten in welke periode van hun cyclus? Daarnaast onderzochten we de kennis over de werking van triptanen – die het meest als medicatie worden voorgeschreven – tijdens een aanval. Werken die even goed bij vrouwen als bij mannen? En bestaan er verschillen in de bijwerkingen van deze medicatie? Hier was namelijk nog niet veel over bekend. Hoewel er in de jaren ‘90 veel studies naar zijn gedaan, zijn er weinig stukken over de effectiviteit van triptanen bij vrouwen of mannen. Veel van de gegevens blijken nu onvindbaar, wat ik op zichzelf al nieuwswaardig vind.”

“Studies waar wel data beschikbaar van waren, hebben we samengevoegd en een meta-analyse op uitgevoerd. Wat bleek: na het innemen van de triptanen is het effect voor vrouwen en mannen in het begin gelijk, maar voor vrouwen is het risico groter dat de aanval binnen 24 tot 48 uur weer terugkomt. Hoewel onze analyse hiervoor geen verklaring geeft, denken wij zelf dat de aanvallen van vrouwen (tijdens de menstruatie) mogelijk van nature wat langer duren, waardoor de medicatie minder effect heeft.”

“Wat bleek: na het innemen van de triptanen is het effect voor vrouwen en mannen in het begin gelijk, maar voor vrouwen is het risico groter dat de aanval binnen 24 tot 48 uur weer terugkomt.”

“Ook zagen we dat vrouwen meer bijwerkingen van triptanen melden. Dit valt deels te verklaren door het feit dat vrouwen minder wegen en daardoor een hogere concentratie van de medicatie in hun bloed hebben, maar er lijkt ook een genderverschil te bestaan los van dit aspect. Toch staan we voor een raadsel. We zouden verwachten dat het middel bij vrouwen effectiever is, als ze meer bijwerkingen melden. Maar het tegenovergestelde is dus waar. Het middel is minder effectief bij vrouwen en toch hebben ze meer bijwerkingen.”

Wat hebben jullie met de WHAT-studie onderzocht?

“We voeren een experiment uit waarbij we kijken naar de hormoonspiegels bij vrouwen met en zonder migraine, waarbij we ons in het bijzonder richten op vrouwen met migraine tijdens de menstruatie in de overgang.”

“De WHAT-studie bestaat uit drie onderdelen. We hebben een dagboekstudie met proefpersonen opgezet – die loopt nog volop – waarbij we heel gedetailleerd kijken naar hun cyclus of overgangsklachten en naar het optreden van migraine. Als tweede onderdeel prikken we bij vrouwen die duidelijk menstruele migraine hebben – een vorm van migraine die is gerelateerd aan de menstruatie – op een aantal tijdstippen bloed, om zo hun hormoonwaarden te bepalen. Daardoor kunnen we een beter zicht krijgen op: wie krijgt er een aanval wanneer die hormoonwaarden schommelen?”

“We proberen te achterhalen waarom de anticonceptiepil of vitamine E bij sommige mensen wel of juist niet aanslaat bij het verminderen van migraine.”

“Het laatste onderdeel is een klinische trial, waarbij vrouwen een anticonceptiepil zonder stopweek of vitamine E slikken. Beide middelen kunnen mogelijk het aantal dagen met migraine verminderen en we proberen te achterhalen waarom deze middelen bij sommige mensen wel of niet aanslaan. Deze studie loopt nog tot 2021, en we hopen de uitkomsten zo snel mogelijk te kunnen vertalen naar de praktijk.”

Wat levert dit straks op in de spreekkamer?

“Na de literatuurstudie, zijn we met deze uitkomsten in ons achterhoofd in gesprek gegaan met de fabrikanten van nieuwe antimigrainemiddelen. We doen in die gesprekken de oproep om data over gender beschikbaar te stellen. Daarnaast willen we bij huidige middelen bij patiënten aan verwachtingsmanagement kunnen doen: vertel vrouwen bijvoorbeeld dat ze mogelijk meer kans hebben op bijwerkingen, maar dat het niet helpt om minder van het middel in te nemen.”

“De WHAT-studie levert hopelijk een heel duidelijk antwoord op de vraag of de anticonceptiepil migraineaanvallen kan voorkomen. Door de resultaten van de dagboeken en de bloedwaarden aan elkaar te koppelen, kunnen we specifieker zeggen: voor dit type patiënten is het misschien een goede oplossing, en voor mensen met een ander type migraine waarschijnlijk niet. Het zal in ieder geval een begin zijn van een nieuwe manier van behandelen en wordt hopelijk snel in de richtlijnen opgenomen.”

Stel: je krijgt morgen 10 miljoen voor vervolgonderzoek. Welke vraag zou je dan willen onderzoeken en beantwoorden?

“Dan zou ik ons huidige onderzoek nog veel verder willen ontrafelen. We hebben nu voor de anticonceptiepil als middel gekozen omdat deze vrij beschikbaar, goedkoop en veilig is. Mocht dit werken, dan is het interessant om te weten welke van de receptoren – er zijn er verschillende voor progesteron of oestrogeen – er nu voor zorgt dat je geen migraine krijgt. Vervolgens kun je iets ontwikkelen wat selectief werkt op dat aangrijpingspunt, zodat je minder met een kanonskogel op een mus schiet. Zo zorgen we er hopelijk voor dat we een specifiek middel kunnen ontwikkelen, in plaats van gebruik te maken van beschikbare anticonceptie. Maar dit is een meerjarenplan, daarvoor moeten we nog flink aan de slag.”

Meer weten over het Kennisprogramma Gender en Gezondheid? Sinds 2016 wordt er onderzoek uitgevoerd naar genderverschillen in de gezondheidszorg via ZonMw. Er zijn inmiddels 43 projecten gehonoreerd en op deze pagina kun je lezen, horen en zien wat er inmiddels uit dit onderzoeksprogramma is voortgekomen. Bovendien is onlangs in het blad Nature een artikel over migraine bij vrouwen verschenen, en kun je nog meewerken aan onderzoek naar migraine. En houd onze website in de gaten: vanaf nu interviewen we vaker een onderzoeker over de uitkomsten van een onderzoek!