Waarom jij grote moeite hebt met het oplossen van een simpel raadsel

Een raadsel: Een man en zijn zoon krijgen een ernstig auto ongeluk. De vader overlijdt ter plekke. De zoon wordt naar het ziekenhuis gebracht, rechtstreeks de operatiekamer in. De chirurg kijkt naar de jongen en zegt: “Ik kan deze jongen niet opereren, hij is mijn zoon!”. Rara hoe kan dit? Zo’n 85% van de mensen die dit raadsel hoort, heeft grote moeite met de oplossing. Waarom dit zo is bespreken we met dr. Joyce Endendijk, universitair docent aan de Universiteit Utrecht en gespecialiseerd in hoe stereotypen het gedrag van ouders en kinderen beïnvloeden.

Geschreven door: Berna Toprak

Rara, hoe kan dat?

Antwoorden die mensen geven: “Het is een geadopteerde jongen”; “Het is de zoon van een homostel”; “De moeder is vreemdgegaan, de chirurg is de echte vader”. Slechts een kleine groep mensen komt op de simpele oplossing dat de chirurg de moeder van de jongen is. Hoe kan dit?

“Dit heeft te maken met de vaak onbewuste verwachtingen die wij hebben over het gedrag en de rollen van mannen en vrouwen”, vertelt Joyce. “Zo associëren we zorg voor het gezin sterker met vrouwen en carrière meer met mannen. Hierdoor worden beroepen in zorg en welzijn, en het onderwijs bijna uitsluitend verwacht bij vrouwen, terwijl meer technische beroepen bijna uitsluitend verwacht worden bij mannen”

Nederland kent het hoogste percentage parttime werkende vrouwen ter wereld: 61%, tegenover 19% van de mannen. Dit heeft ondere andere te maken met het feit dat vrouwen nog altijd meer tijd besteden aan onbetaalde zorgtaken dan mannen. Voor ieder uur dat moeders besteden aan de zorg voor kinderen besteden vaders maar ongeveer de helft aan deze zorgtaken. In een land waarin vrouwen en mannen gelijke rechten hebben zou dit veel gelijkwaardiger verdeeld kunnen worden. Waar komt dit verschil dan vandaan?

Kip-en-ei probleem

Als we naar de statistieken kijken kloppen deze verwachtingen ook. Meer dan 80% van de leerkrachten in het basisonderwijs is vrouw, terwijl dit bij technische beroepen nog geen 15% is. “Maar”, legt Joyce uit, “de verwachtingen die wij hebben over de rollen en beroepen van mannen en vrouwen zijn stereotype, het is gebaseerd op een uitvergroting van de werkelijke verschillen tussen vrouwen en mannen. Daarmee zijn ze onjuist”.

Het idee achter deze traditionele rolverdeling is dat mannen en vrouwen bepaalde kenmerken bezitten die hen meer geschikt maakt voor bepaalde rollen in de maatschappij: “Kenmerken als dominantie, onafhankelijkheid, assertiviteit, en leiderschap worden meer toegeschreven aan mannen. Terwijl kenmerken als vriendelijkheid, zorgzaamheid, en behulpzaamheid meer toegeschreven worden aan vrouwen. Opvallend is dat er weinig wetenschappelijk bewijs is dat mannen en vrouwen daadwerkelijk verschillen op deze kenmerken en áls er verschillen worden gevonden zijn die maar klein”, vertelt Joyce.

Ideeën over genderrollen bij ouders

Joyce deed onderzoek naar 400 gezinnen in Nederland met kinderen tussen de 1 en 6 jaar en keek daarbij naar de onbewuste denkbeelden over vrouwen en mannen bij ouders. “Deze onbewuste denkbeelden hebben we kunnen meten met een impliciete associatietaak. Ouders moesten mannennamen en vrouwennamen koppelen aan woorden die te maken hebben met carriere (bijv. salaris, kantoor) of gezin (bijv. familie, kinderen). Ze moesten dit eerst doen op een manier die je verwacht bij het stereotype denkbeeld: woorden over carrière koppelen aan mannennamen en woorden over het gezin koppelen aan vrouwennamen. Daarna moesten ze het omdraaien: woorden over carrière koppelen aan vrouwennamen en woorden over het gezin koppelen aan mannennamen. Langzamere reacties en meer fouten in het tweede blok t.o.v. het eerste blok wijzen op traditionele genderrolstereotypen. Wat wij vonden is dat zelfs in een vrij gendergelijke samenleving als Nederland ongeveer tweederde van de ouders onbewust traditionele ideeën hebben over de rollen van mannen en vrouwen.”

Ideeën over genderrollen bij kinderen

“Kinderen worden niet geboren met dit soort denkbeelden over gender”, vertelt Joyce. “Socialisatie en opvoeding speelt daar een rol bij. Wij zien in onderzoek namelijk een relatie tussen de denkbeelden van ouders en denkbeelden van kinderen over gender. Uit ons onderzoek blijkt verder dat vaders met sterk traditionele ideeën over genderrollen hun zoons meer fysiek aanpakken dan hun dochters. Dit was een jaar later gerelateerd aan meer agressie bij deze zoons”, legt Joyce uit. Deze zonen leren al op jonge leeftijd dat conflicten fysiek moeten worden opgelost en dit bevestigt weer het idee van ‘boys will be boys’.

Door traditionele denkbeelden over gender benaderen ouders hun zoons en dochters anders. Hierdoor worden de verschillen tussen jongens en meisjes uitvergroot. Dit heeft niet alleen invloed op het gedrag van kinderen, maar ook hoe ze naar zichzelf kijken. Uit een ander onderzoek onder 400 kinderen van 5 tot 7 jaar blijkt dat meisjes zich vanaf hun zesde jaar minder slim voelen dan jongens. Wetenschappers vertelden de kinderen een verhaal over een “heel, heel slim persoon”. Vervolgens lieten ze de kinderen plaatjes zien van twee mannen en twee vrouwen en vroegen ze hen over wie hen zojuist was verteld. Op hun vijfde kozen de jongens veel vaker voor een man en de meisjes veel vaker voor een vrouw. Maar bij kinderen die een jaar ouder waren, kozen ook de meisjes vaker voor een man dan een vrouw. Dit laat zien dat zij al op jonge leeftijd het idee hebben opgevat dat mannen vaker bovenmatig intelligent zijn dan vrouwen.

Tips voor ouders

Hoe kan je hier als ouder op inspelen? Joyce geeft een paar handige tips: “Het hoeft helemaal niet ingewikkeld of moeilijk te zijn. Je begint met bewustwording en daar helpen de campagnes van WOMEN Inc. enorm bij. Op het moment dat je een situatie herkent waarin je stereotiep zou reageren, neem dan even een stap terug om een bewuste beslissing te nemen. Als je je dochter een compliment geeft over hoe mooi ze eruit ziet in haar nieuwe jurk, vertel je zoon dan ook hoe mooi hij eruit ziet in zijn nieuwe t-shirt. Je kunt je kinderen ook al op jonge leeftijd blootstellen aan niet-stereotype verhalen. Je kunt bijvoorbeeld de rollen van mannen en vrouwen omdraaien bij het voorlezen van een boek.”