Stella Bergsma en Daphne Gakes: Rebelse vrouwen, of toch niet?

Wat betekent het om rebels te zijn? In een dubbelinterview gaan Stella Bergsma en Daphne Gakes met elkaar in gesprek over hoe je in de wereld ruimte voor jezelf kan claimen en waarom dat soms een rebelse daad kan zijn.

Geschreven door: Marjon Melissen

Als ik aan rebellen dacht, dacht ik altijd aan mensen die tegen de maatschappij aan schopten, die er bewust niet bij wilden horen en die alles wat ‘normaal’ was verafschuwden. De punkband Sex Pistols bijvoorbeeld. Doordat ik me de afgelopen jaren ben gaan verdiepen in activisme, zie ik ook dat er andere vormen van rebellie zijn. Die van Jerry Afriyie bijvoorbeeld, die zich middels Kick Out Zwarte Piet al jarenlang inzet voor een inclusievere samenleving. Of die van body positive influencers (mensen die zich inzetten voor lichaamsacceptatie in alle vormen), zoals Lotte van Eijck, die zichzelf ongegeneerd en sexy in hun lingerie fotograferen.

Twee rebellen die ik graag wilde spreken, zijn Stella Bergsma, auteur van het feministisch pamflet Nouveau Fuck, en Daphne Gakes, die haar persoonlijke coming-of-age verhaal opschreef in Ik Daphne Gakes. Twee verschillende boeken, maar allebei behoorlijk rebels. Ik ging met hen in gesprek over wat het betekent om rebels te zijn, of vrouwen die rebels zijn anders worden beoordeeld dan mannen en welke levensles zij willen meegeven aan andere vrouwen.

Waarom hebben jullie je boek geschreven?

Stella: “Mijn boek Nouveau Fuck is geschreven om mensen te stimuleren te zijn wie ze écht zijn en zo ruimte in te nemen. Ik vind eigenlijk dat wij als mensheid juist wat minder ruimte mogen innemen, maar als mannen dat niet doen, hoeven vrouwen dat ook niet te doen. Nu dit boek af is, heb ik genoeg ruimte ingenomen. Dat was nodig, maar nu heb ik zin om mijn zachtere kant ook naar voren te laten komen. Dat is het punt van mijn boek: beide kanten kunnen naast elkaar bestaan en laat niet alléén die zachte kant van vrouwen zien. Maar welke kant je ook laat zien, zorg dat het uit je ziel komt en niet omdat het een verwachting is vanuit de maatschappij.”

Stella Bergsma: “Welke kant je ook laat zien, zorg dat het uit je ziel komt en niet omdat het een verwachting is vanuit de maatschappij.”

Daphne: “In mijn boek Ik Daphne Gakes deel ik persoonlijke verhalen die aan mij zijn blijven plakken, waar de pijn zit of waar de extase zit. Het gaat over mijn zoektocht naar mezelf. Ik word op social media best hard aangepakt omdat ik als slet naar voren kom en daar trots op ben, maar ik denk dat vrouwen uit dat keurslijf willen. Dat is precies wat ik laatst in een interview ook zei: mijn boek is geen ode aan het uittrekken van je kleren. Het moet niet zo zijn dat je gaat denken ‘we moeten allemaal seks, drugs en rock & roll’. Maar wat ik wel wil stimuleren is dat je gaat waar je nieuwsgierigheid je brengt.”

Stereotypes (breed gedragen aannames over hoe vrouwen en mannen zich zouden moeten gedragen) vertellen een eenzijdig verhaal. Aan sommige stereotypen – zoals een zachte persoonlijkheid hebben – zul je voldoen, aan anderen – bijv. kinderen willen krijgen – niet. Maar we vergeten vaak dat elk persoon veel meer is dan het meest zichtbare stereotype. Is het volgens jullie rebels om in een wereld waarin de stereotypen de dienst uitmaken, te zijn wie je bent?

Stella: “Als je vrouw bent, wel ja.”

Daphne: “Nou dat weet ik niet. Ik denk dat het vrij is om te zijn wie je bent.”

Stella: “Het is rebels in een maatschappij waarin je in een keurslijf wordt gedrukt. Als vrouw is het al rebels als je überhaupt je bek open trekt, als je iets anders doet dan wat er van je verwacht wordt. Het is niet wezenlijk rebels, maar rebels in de context. De kern van rebels zijn, is vraagtekens blijven stellen bij de macht. Dat je er niet zomaar in mee gaat. We hebben helemaal niet door hoeveel onbewuste normen en waarden we hebben, dat heb je pas door wanneer je ervan afwijkt. Bijvoorbeeld als jij jezelf slet noemt.”

Daphne: “Mijn eigen rebellie komt vooral tot uiting wanneer de menigte zegt ‘wij gaan allemaal links’, want dan wil ik naar rechts. Ergens zit daar bij mij een beperking. Wanneer ik zo rebelleer ben ik niet écht vrij, want in die rebelsheid trek ik me nog steeds iets aan van de mening van een ander. Het zou nog toffer zijn wanneer die mening van die ander niet meer uitmaakt, wanneer je zelf niet meer door hebt dat je rebels bent. Ik denk dat we er op afstevenen dat er over een aantal decennia niet meer wordt gekeken naar of er een man of een vrouw staat, gender is daarin voor mij te beperkt.”

Daphne Gakes: “Ik denk dat we er op afstevenen dat er over een aantal decennia niet meer wordt gekeken naar of er een man of een vrouw staat.”

Stella: “Dat mag ik hopen. Ik heb het over nu, dat het nu voor vrouwen rebels is om zich uit te spreken, of voor zwarte mensen of dikke mensen of mensen die buiten het standaard binaire gedachtegoed vallen – voor hen is het nu alleen al rebels om te bestaan en zichzelf tof vinden. Zelfliefde kan een radicale daad zijn in een wereld waarin je niet geaccepteerd wordt.”

En zit er iets rebels in jullie?

Stella: “Ik heb wel dat ik tegen dingen aan wil trappen en dat ik een fikkie wil stoken. Niet omdat ik rebels wil zijn, maar gewoon omdat dat in mijn karakter zit.”

Daphne: “Onrust stoken zit ook in mijn karakter, elke keer weer het roer willen omgooien. Nu sta ik op de barricade omdat ik vind dat vrouwen zich niet hoeven te schamen voor hun seksualiteit. Ik heb me altijd afgezet tegen de mogelijkheid om vanaf je 16e al een vast vriendje te hebben en nooit te experimenteren met verschillende soorten relaties, maar nu vraag ik me af: benijd ik mensen die al zo lang bij elkaar zijn eigenlijk niet? Ben ik er zo van overtuigd dat dit niet voor mij is weggelegd, dat ik er daarom maar tegen rebelleer? Het is een soort gebrek aan vrijheid, want het maakt me wel degelijk uit wat mensen van me denken.”

Stella: “Ik snap dat wel, bij mij was het eigenlijk omgekeerd. Tijdens maatschappijleer moesten we het woord ‘subversief’ (gezagsondermijnend, ontwrichtend, red.) omschrijven en een klasgenootje zei ‘Stella’. Er was blijkbaar iets dat ondermijnend of rebels aan mij was, maar altijd tegen wil en dank. Ik heb juist altijd een lief meisje willen zijn en wilde geaccepteerd worden, maar ik dacht dat de wereld niet groot genoeg was voor de ruimte die ik wilde innemen. Daarom zeg ik in mijn boek: rek de wereld op en zorg dat de wereld zich aan jou aanpast. Uiteindelijk is dat rebelse mijn ding geworden en heb ik mijn plek gevonden in de wereld. Maar ik heb wel altijd ervaren dat het voor mannen veel meer geaccepteerd is om ruimte in te nemen dan voor vrouwen.”

Stella Bergsma: “Ik dacht dat de wereld niet groot genoeg was voor de ruimte die ik wilde innemen. Daarom zeg ik in mijn boek: rek de wereld op en zorg dat de wereld zich aan jou aanpast.”

Wat vinden jullie ervan dat jullie als rebels geframed worden?

Daphne: “Het was totaal niet de bedoeling dat mijn boek als rebels zou worden gezien. Je schrijft over de erwt waarop je ligt, over je eigen onrust. Als theatermaker vond ik het geschreven woord in het begin heel beperkend, maar het dwong me ook tot onderzoek. De seks wordt er steeds uitgelicht, omdat dat schuurt, maar er komen zoveel andere dingen terug in het boek. Zoals de relatie met mijn ouders of de wisselingen in mijn loopbaan. En het woord ‘rebel’ vind ik eigenlijk te beperkend. Ik omarm het, want ik ben mijn hele leven al zo geweest en ik check alle boxen, maar ik zou niet van mezelf zeggen: ‘ik ben een rebelse vrouw’. Het woord is een beetje saai.”

Stella: “Eigenlijk doen wij als samenleving geen recht aan de complexiteit van vrouwen als mensen. Ik denk dat mannen over het algemeen nog meer worden gezien als rijk geschakeerde, complexe personen met allerlei kanten en vrouwen zijn gewoon vrouw. Onze rol wordt beperkter gehouden. In mijn vorige boek Pussy Album was het mijn doel om een vrouwelijke klootzak neer te zetten, omdat er veel mannelijke anti-helden zijn in de literatuur die we omarmen. Maar die vrouwelijke equivalent was er nog niet. Het was niet de bedoeling dat zij als rebels werd opgevat, maar wel dat deze vrouw een plek zou krijgen in de literatuur. Toch dachten mensen dat ik het expres zo had geschreven om te provoceren. Wat ik probeerde te doen was kijken of een vrouw die een hekel heeft aan mensen, te veel zuipt, rondneukt en zich best wel slecht gedraagt, bestaansrecht heeft. We willen onszelf kunnen laten zien zoals we zijn, net zoals mannen dat kunnen.”

Hebben jullie nog een les die je zou willen delen?

Stella: “Wees jezelf en accepteer jezelf. Ook je negatieve kanten. Houd van jezelf.”

Daphne: “Ik kon daar vroeger heel slecht tegen als mensen dat tegen me zeiden, net als ‘Maar je bent toch zo mooi!’. Het is heel erg lastig om, wanneer je negatief naar jezelf kijkt – zeker in de puberteit of als jongvolwassene -, de relativiteit van dingen in te zien. Voor mij is het dan ook ‘wees schaamteloos’. Schaamte vind ik zo’n onzinnige emotie. Het leven is leuker met jouw schaamteloosheid, met jouw authentieke kern.”

Stella: “Daar zijn de meningen wel over verdeeld, want schaamte kan ook een sociale functie hebben. Weet je, als jij je als mens veel aantrekt van wat andere mensen zeggen, dan heb je dat ook te accepteren. Als dat is wie jij bent, is dat oké. Dus ik stap over naar de tip ‘ken jezelf’. En lees mijn manifest!”