Seksueel plezier, mét en zonder vaginisme

Naar schatting heeft 1 op de 10 vrouwen vaginisme of dyspareunie. Dit betekent dat vaginale-penetratie seks, en bij sommige mensen ook het inbrengen van een tampon of zelfs een wattenstaafje, pijnlijk of onmogelijk is. Hoewel dit een grote groep is, weten weinig mensen van het bestaan van vaginisme en dyspareunie.

Afgelopen weken sprak ik met Bete van Meeuwen, Jamie Elise en Lieke Radstaak, die – net als ik – vaginisme hebben of hebben gehad. Ze deelden hun ervaring met vaginisme, hun ervaring met de zorg die zij hebben gekregen en hun ideeën over seksueel plezier.

Geschreven door: Jikke Koch

Telt dat als seks?

Toen ik voor het eerst bij een jongen met wie ik aan het daten was thuis bleef slapen was, het eerste dat mijn vriendinnen de dag erna aan mij vroegen: “En? Hebben jullie seks gehad?” Ik wist niet zo goed wat ik moest antwoorden. We hadden wel ‘dingen’ gedaan, het was heel fijn, maar penis-in-vagina seks lukte niet. Dat deed pijn. Telt dat als seks? 

Een half jaar later bleek dat ik vaginisme heb. Een vaginistische reactie is het onwillekeurig samentrekken van de bekkenbodemspieren op het moment dat je iets in wil brengen in je vagina. Hierdoor is vaginale-penetratie pijnlijk of onmogelijk. Naar schatting heeft  1 op de 10  vrouwen met een vagina* last van vaginisme of dyspareunie (pijn bij vaginale-penetratie) en ruim een kwart van de jonge vrouwen* had het afgelopen jaar gedurende tenminste 3 maanden pijn bij vaginale seks. Sommige mensen hebben hun hele leven last van vaginisme, anderen alleen een bepaalde periode of met een bepaalde partner. 

Nadat ik door de huisarts naar de bekkenbodemfysiotherapeut, gynaecoloog en seksuoloog ben doorverwezen, heb ik mijn zoektocht om helemaal van vaginisme af te komen even stopgezet. Maar seks heb ik wel. Alleen dan (meestal) zonder penetratie. Voor mij is het inmiddels bekend terrein, maar ik was benieuwd naar de ervaring van anderen. Vinden zij penetratie nodig voor fijne seks? Wat is hun relatie met vaginisme? En wat verstaan zij onder seksueel plezier?

Wat te doen bij pijn

Bete is fotograaf, presentator en schrijver. Via haar Instagram bespreekt ze verschillende maatschappelijke onderwerpen, waaronder vaginisme. Maar toen ze voor het eerst pijn ervaarde tijdens vaginale seks, wist ze nog niets van vaginisme. Ze snapte niet wat er aan de hand was. Na een half jaar belde Bete eindelijk de huisarts. Toen de doktersassistent haar vertelde dat ze waarschijnlijk vaginisme had en dat dit in veel gevallen te verhelpen is, was ze opgelucht. Ze werd gelijk doorverwezen naar de seksuoloog. “Daarmee heb ik veel geluk gehad. Ik heb echt niet altijd zulke fijne ervaringen in de zorg. Ik hoor ook van veel mensen dat ze niet geloofd worden of dat hun klachten niet serieus worden genomen.”

Zo’n minder prettige ervaring in de zorg had Lieke. Ze is zanger en docent en zit nu in de afrondende fase van haar opleiding tot consulent seksuele gezondheid. Toen ze voor de eerste keer vaginale seks probeerde te hebben met haar toenmalige vriendje lukte dat niet. Ze wist gelijk dat er iets niet klopte. Na twee jaar ging Lieke toch naar de huisarts. “Volgens mij dacht hij: ‘Moeten we het echt over seks hebben?’ Hij gaf me een verwijzing naar de seksuoloog, maar het gesprek met hem was heel ongemakkelijk.”

“Volgens mij dacht hij: moeten we het echt over seks hebben?”

Ook Jamie komt vanwege pijnlijke vaginale-penetratie bij de huisarts terecht. Als haar huisarts er tijdens het afnemen van een soa-test achterkomt dat penetratie voor haar onmogelijk is, barst Jamie in tranen uit. Ze is dan 17. “Mijn geheim was eindelijk ontdekt, maar ik had ook een beetje hoop dat zij mij kon helpen.” Maar de huisarts geeft haar geen geruststelling over wat er aan de hand is, er wordt geen onderzoek gedaan en ze krijgt geen doorverwijzing. Pas op haar 24ste komt ze erachter dat haar pijnklachten een naam hebben: vaginisme. Tot die tijd doorstaat ze penetratieseks soms tijdens one-night stands, omdat ze de druk voelt “om een zo ‘normaal’ mogelijke twintiger te zijn”. Inmiddels is Jamie embodiment en intimiteitscoach, en helpt ze mensen met vaginisme plezierige, pijnvrije seks te beleven.

Vaginisme coach Jamie Elise

“Alsof penetratie het echte spel is”

Tien jaar liep Jamie rond met vaginisme en ze heeft zich er een lange tijd voor geschaamd. “Ik heb mijn vaginisme lang gezien als dysfunctie. We groeien op met dat pornobeeld: als mensen seks zeggen, bedoelen ze vaak penetratie. Ook met die gekke termen zoals ‘voorspel’, alsof penetratie het echte spel is. Daardoor denk je: ‘Shit, bij mij werkt het niet’.”

Lieke had voorheen soms verdriet om haar vaginisme. “Seks is voor mij wel altijd meer geweest dan penetratie, maar toch had ik het idee dat er iets niet aan mij klopte. Ik werd wel vochtig, was verliefd, had zin: waarom kan ik het dan niet? Ik heb ook wel gedacht: ‘Een echte vrouw kan dat toch gewoon?’.”

“Ook met die gekke termen zoals ‘voorspel’, alsof penetratie het echte spel is.”

Deze negatieve gevoelens zoals schaamte en schuld (56%) en een vermindering van gevoel van eigenwaarde (20%) komen bij een groot deel van de mensen met vaginisme voor. Voor Jamie en Lieke waren deze gevoelens gebaseerd op allerlei verwachtingen vanuit onze samenleving over wat een ‘echte vrouw’ is en wat ‘echte seks’ is. Waarbij heteroseksuele vaginale-penetratie seks, gericht op het genot van de cis man, de norm is.  

“Ik denk dat veel mensen met een vagina meer gericht zijn op penetratieseks en het orgasme van iemand met een penis. Dat heb ik niet,” zegt Bete. “Ik heb bijvoorbeeld ook seks met vrouwen of met non-binaire personen en dan gebruik ik echt niet elke keer een speeltje.” Toch heeft ook Bete zich geschaamd. “Ik schaamde me voor mijn vaginistische klachten, omdat ik het niet kende. Ik kreeg er stress door. Dat werkt niet als je seks wil hebben, dan moet je juist ontspannen zijn.”

Bete van Meeuwen, fotografie: Rachel Ecclestone

Het ‘overwinnen’ van vaginisme

Bete had baat bij gesprekken met de seksuoloog, die haar hielp toen ze minder zin had in seks. “Ze stelde voor om een erotisch verhaal te luisteren of een nieuw speeltje uit te proberen. Als je meer onderzoekend met seksualiteit omgaat, wordt het een nieuw avontuur waar je in kan duiken.” 

Bij het doorbreken van haar negatieve gedachten over vaginisme, kreeg Lieke ook hulp van de seksuoloog. “We spraken over mijn kijk op seks en het plezier behouden in seks. Daarom heb ik nu zo’n goede relatie met mijn vaginisme. Ik vind het niet meer zo belangrijk of ik vaginale seks kan hebben of niet. Penetratie is eigenlijk zo overschat en voor de meeste vrouwen niet de fijnste optie voor een orgasme. Ik denk wel eens: ‘Als er maar meer mensen door omstandigheden iets creatiever zouden moeten zijn, dan hadden we waarschijnlijk nu niet zo’n grote orgasmekloof’.” 

“Als meer mensen door omstandigheden iets creatiever zouden moeten zijn, hadden we nu niet zo’n grote orgasmekloof.’“

Dat penetratie inderdaad niet altijd leidt tot een orgasme, blijkt uit onderzoek. In vergelijking met 90 procent van mannen*, komt slecht 30 procent van vrouwen* klaar van enkel vaginale penetratie. Zoals de ‘godmother van de seksuologie’ Ellen Laan ooit zei: “Penis in vagina, voor jongens een genotsverhaal, voor meiden niet per se”. 

Jamie ‘overwon’ zelf haar vaginisme. “Ik zie vaginisme nu absoluut niet meer als een dysfunctie. Als ik seks heb op een manier die voor mij niet werkt, doet het pijn. Het ’overwinnen’ van vaginisme was voor mij het leren kennen van mijn eigen seksualiteit. Wat ik merk is dat veel vrouwen (met name met primair vaginisme) denken dat ze moeten streven naar een seksleven waarin penetratie altijd en onder iedere omstandigheid mogelijk is én dat het altijd makkelijk moet gaan. Dat het dan pas betekent dat ze hersteld zijn. Dit is niet realistisch en helaas nog steeds gebaseerd op het pornobeeld.”

Tijdens ons gesprek vertel ik Jamie over mijn ervaring met vaginisme. Ik ervaar nog steeds vaak pijn bij penetratie, maar zonder penetratie heb ik hele fijne seks. “Uiteindelijk is dat het belangrijkste: genieten van seks, mét of zonder vaginisme,” reageert Jamie.

“Uiteindelijk is dat het belangrijkste: genieten van seks, mét of zonder vaginisme”

Alle drie de vrouwen doorbreken nu de stilte rondom vaginisme door hun eigen ervaringen met een groot publiek te delen. Bete kreeg na het plaatsen van een post op Instagram veel positieve reacties. “Het was heel fijn om zoveel herkenbaarheid online te zien.” Nadat Lieke een aantal interviews had gedaan in de media, kreeg ze veel reacties van mensen die zich herkennen in haar verhaal. “Ook van mensen die ik al heel lang ken. Je weet dit gewoon niet van elkaar, omdat het niet makkelijk wordt gedeeld.” 

Lieke Radstaak, fotografie: Nienke de Groot

Het genot van vrouwen

Haar ervaring met vaginisme past Jamie nu toe in haar werk als coach. Ze helpt mensen met vaginisme om weer plezierige, pijnvrije seks te beleven. Lieke heeft als missie om seksueel plezier, met de nadruk op seksueel plezier voor vrouwen, in voorlichting op scholen onder de aandacht brengen.

Bete is onder andere gespreksleider van Club Clit!, een interactief experiment van omroep HUMAN, waarin volwassen clitbezitters bij elkaar terecht kunnen met vragen over seks. “Het doel is om ook mensen van onze leeftijd goede seksuele voorlichting te geven. In plaats van dat het alleen maar over het genot van mannen gaat. Er worden bijvoorbeeld vragen gesteld over pijn bij seks. Ook door van mensen van 30, die niet weten dat pijn gewoon niet oké is. Dus het is zeker heel hard nodig.”

“Het doel is om ook mensen van onze leeftijd goede seksuele voorlichting te geven. In plaats van dat het alleen maar over het genot van mannen gaat.”

De verhalen van Bete, Jamie en Lieke laten zien dat vaginisme niet gek is, of iets om je voor te schamen. Ook betekent het niet het einde van een fijn seksleven. Je mag en kan van seks genieten, met of zonder vaginisme, met of zonder penetratie. In ieder geval zonder pijn. Laten we samen het taboe doorbreken, door hier meer met elkaar over te praten.