Rubriek (On)gehoord: Erwin Olaf

“Laat je horen!” is sinds onze oprichting één van de motto’s van WOMEN Inc. Omdat we geloven in de kracht van unieke stemmen en verhalen. Gelukkig worden die verhalen dikwijls omgezet in mooie films, boeken, series, liedjes, kunstexposities en andere vormen. Maar worden ze dan ook gehoord?

In de rubriek (On)Gehoord zet de redactie van WOMEN Inc. elke maand een boek, film of ander object in de schijnwerpers, waarvan wij vinden dat je die niet mag missen.

Geschreven door: Sander Heithuis

Voor deze (On)Gehoord reis ik af naar Den Haag, waar in het Gemeentemuseum een expositie hangt van Erwin Olaf: één van Nederlands meest geprezen fotografen. In de vorm van complete installaties met video, beeld en geluid worden zijn vrije werken van het jaar 2000 tot nu tentoongesteld. Een prachtige verzameling. Of een mooie hommage, zoals je wilt.

Naakt

Tijdens de expositie worden we blootgesteld aan het menselijk lichaam. Letterlijk blootgesteld, want een belangrijk gedeelte van de expositie gaat over het menselijk naakt.

Op één van de bordjes staat dat de werken een statement zijn tegen de toenemende preutsheid en censuur. Dat wordt al vroeg in de tentoonstelling duidelijk. Van preutsheid of het bedekken van intieme zones is absoluut geen sprake. Maar daar ligt wat mij betreft juist de kracht van deze werken: het lichaam wordt in zijn totaliteit (en diversiteit) gevierd. Als er al sprake is van preutsheid, is dat de preutsheid die je bij jezelf ontdekt tijdens het kijken naar deze foto’s.

Schoonheidsideaal

Eén van de werken waarin het vrouwenlichaam een belangrijke rol speelt is Shanghai. Verschillende Chinese vrouwen staan afgebeeld, waarbij wordt vermeld dat deze vrouwen in het algemeen onder hoge druk staan van een diepliggend schoonheidsideaal. De vrouwen fluisteren dingen naar het publiek als ‘luister naar me’ en ‘houd van me’. Ondanks dat de vrouwen voldoen aan de vele verwachtingen en zich voegen naar het ideaalbeeld van ‘de Chinese vrouw’, smeken ze om gehoord te worden. Het geheel vormt een aangrijpend beeld, en ik bedenk me dat schoonheid en eenzaamheid maar al te vaak hand in hand gaan.

In de hele verzameling is er op die manier een speciale rol weggelegd voor het vrouwenlichaam. Aan de ene kant geeft het de confrontatie weer tussen het lichaam en de verwachtingen van buitenaf. Aan de andere kant is het juist een protest tegen eentonige, geseksualiseerde beelden van vrouwen. We zien vrouwen (en toch ook mannen) in allerlei vormen, kleuren, maten en in allerlei houdingen. Zowel teder als krachtig, subtiel en lomp.

De fotograaf zelf

Erwin Olaf staat bekend om zijn zelfportretten, waarvan er in deze expositie ook een heel aantal hangen. De vrijheid om te kunnen zijn wie je wilt zijn benadrukt de fotograaf vaak in zijn interviews. Toch lijkt hij in zijn zelfportretten te spelen met ‘wie hij is’ en ‘wie hij wil zijn’. Dit doet hij onder andere in het onderstaande werk (waar ik wel tien minuten voor ben blijven staan) met de naam: I wish, I am, I will be                                                   

We zien niet alleen een spel met leeftijd in de zelfportretten. Zijn seksualiteit is in veel van zijn eerdere zelfportretten al heel expliciet aan bod gekomen en bij binnenkomst zien we het het onderstaande portret, waarin de fotograaf speelt met zijn genderidentiteit/-expressie. Opnieuw wordt stilgestaan bij ‘het vrouwelijke’, en tegelijkertijd wordt in combinatie met zijn stoppelbaard en jukbeenderen een beeld gecreëerd die ons traditionele denken over gender overstijgt. Het beeld intrigeert me en laat me verwonderd achter. Zou dit Erwin Olaf zijn, zoals hij af en toe wil kunnen zijn?

Dit portret is zowel het begin als het eind van de expositie. Een prachtige expositie, als je het mij vraagt. Alle soorten lichamen worden gevierd, en toch wordt niet vergeten dat er nog steeds een invloedrijk beeld bestaat van hoe het lichaam er zou moeten uitzien. Deze combinatie, van alles wat kan en hoe het moet, maakt de expositie ontzettend interessant en zeker het bezoeken waard. Hij is nog te bekijken t/m 12 mei in het Gemeentemuseum in Den Haag. Ga!