(On)Gehoord: Zij zei

Laat je horen!” is sinds onze oprichting één van de motto’s van WOMEN Inc. Omdat we geloven in de kracht van unieke stemmen en verhalen. Gelukkig worden die verhalen dikwijls omgezet in mooie films, boeken, series, liedjes, kunstexposities en andere vormen. Maar worden ze dan ook gehoord?

In de rubriek (On)Gehoord zet de redactie van WOMEN Inc. elke maand een boek, film of ander object in de schijnwerpers, waarvan wij vinden dat je die niet mag missen. Deze maand behandelt collega Hanneleen het boek ‘She said’ – ook wel ‘Zij zei’ – van journalisten Jodi Kantor en Megan Twohey, dat tot in detail onthuld wat er nodig was om de #MeToo-beweging te starten.

Geschreven door: Hanneleen van der Ree Doolaard

Op 5 oktober 2017 publiceert The New York Times het artikel met de kop ‘Harvey Weinstein Paid Off Sexual Harassment Accusers for Decades’ naar aanleiding van het onderzoek van Kantor en Twohey naar filmproducent Harvey Weinstein. In het artikel beschuldigen acht vrouwen Weinstein van seksuele intimidatie. Door middel van schikkingen werden zij verboden hier verder over te praten. Op 11 oktober 2017 plaatst actrice Alyssa Milano een tweet met de oproep aan vrouwen om met ‘Me Too’ te reageren, om zo een idee te geven van de grote rol die seksuele intimidatie en misbruik spelen in de samenleving. Kantor en Twohey schreven ‘Zij zei’ als reconstructie van hun onderzoek en de daaropvolgende culturele verschuiving. Het boek is een emotionele rollercoaster en een aantal van die momenten wil ik met je delen, zodat jij er ook van overtuigd raakt dat dit boek een ‘mega must read’ is.

Pure journalistiek

Al ja-knikkend en klappend ben ik aan dit boek begonnen. Vanaf de eerste bladzijde druipt het van de journalistiek en ik, als journalistiekstudent, word daar (zacht gezegd) heel gelukkig van. Het artikel en de impact waren er niet geweest zonder dat Kantor en Twohey constant handelden vanuit hun journalistieke waarden. Alle stappen in het journalistieke proces komen aan bod. Het eerste contact met een misbruikte vrouw. Het blijven vragen om materieel bewijs. Het toepassen van hoor en wederhoor. De onpartijdigheid die ze bewaren ondanks hun gevoel voor het onderzoek en de vrouwen. De kwetsbaarheid die ze erkennen bij de vrouwen door tijd en afstand te bieden, maar ook het blijven benadrukken hoe essentieel het is om ‘on the record’ hun verhaal te delen. En het dubbelchecken van informatie na een getuigenis van een mogelijk slachtoffer.

Ze schrijven: “Al die zorgvuldigheid leek misschien beledigend voor de twee vrouwen. Maar het was om hen, en de Times, te beschermen.” Ondanks de uitgebreide beschrijvingen van pure journalistiek, is het zeker geen stoffig boek. Juist die balans tussen persoonlijkheid en professionaliteit maakt dit boek zo goed geschreven en boeiend om te lezen.

Een industrie op zich

Helaas is deze positieve stemming niet het hele boek vast te houden. Heel wat keren heb ik al zuchtend en ijsberend door de kamer het boek gelezen. Zoals bij de situatie met Zelda Perkins en Rowena Chiu, twee vrouwen die beiden door Weinstein seksueel geïntimideerd zijn. Zij vonden een advocaat in Londen en namen aan dat de volgende stap een strafrechtelijke procedure zou zijn. Maar dat bleek niet het geval: helaas bleek maar al te vaak dat – zonder hard bewijs – door advocaten gestuurd werd op een schikking. “Zo werden dit soort zaken afgehandeld, kregen ze te horen. Weinstein’s advocaten zouden waarschijnlijk niet eens willen onderhandelen als er geen financiële eis op tafel lag. (…) Het was heel gewoon dat vrouwen met hun handtekening hun recht opgaven om over hun eigen ervaringen te praten. Daders gingen vaak gewoon door en vonden weer een nieuw terrein om dezelfde vergrijpen te begaan.”

Het systeem om klachten over seksuele intimidatie in de kiem te smoren, hield daders dus niet tegen, maar bevoordeelde ze juist. Dat bleek niet alleen voordelig voor mensen als Weinstein, maar ook voor de advocaten. Kantor en Twohey leggen uit dat de advocaten in het algemeen op ‘no cure no pay’-basis werkten, en dus alleen betaald werden als de cliënt dat ook werd, waarbij zij minstens een derde van het bedrag als betaling rekenden. Verloor je in de rechtszaal, dan kon dit betekenen dat je niets kreeg en dus waren seksuele-intimidatieschikkingen uitgegroeid tot een industrie op zich. Zowel Perkins als Chiu hebben uiteindelijk de opgelegde stilte gebroken door ‘on the record’ met hun verhaal naar buiten te komen en hiermee voor vele anderen een voorbeeld te zijn.

‘What the …?!’

Eenmaal weer terug op de bank met een normaal kloppend hart, las ik het volgende stuk waarin advocaat Lisa Bloom haar cliënt Weinstein een mail stuurt met niet bepaald subtiele tips om hem tegen alle ‘Roses’ te helpen. Met ‘Roses’ verwijst ze naar acteur en activist Rose McGowan die eerder had getweet over een aanklacht tegen Weinstein wegens verkrachting. Ik quote uit de mail: “Een tegencampagne online om tegengas te geven en haar neer te zetten als pathologische leugenaar. Een paar goed geplaatste artikelen nu kunnen later nuttig zijn als het ergens voor ons mis mocht gaan. We kunnen een artikel plaatsen waarin staat dat zij steeds meer van het padje raakt, zodat als iemand haar googlet, dat artikel opkomt en zij niet geloofwaardig meer is.”

Ja, inderdaad. ‘What the ….?!’ was ook mijn reactie en niet alleen Bloom handelde zo. Ook Weinstein zat niet stil. Zo werden er privédetectives ingezet die onder een andere identiteit contact opnamen met Kantor en Twohey om hen zo valse informatie te geven of los te krijgen met welke vrouwen zij in contact waren. Dit zijn nog maar een paar van de bizarre voorbeelden in het boek over hoe Weinstein en de mensen om hem heen handelden.

Het doorslaggevende telefoontje

Maar al deze frustratie en verbijsterende momenten zijn niet voor niks. Na een werkdag plof ik met een beker thee op de bank neer en lees ik verder. Hoewel ik de afloop weet, voel ik mee met de spanning voor de publicatie. Kantor wordt door acteur Ashley Judd gebeld. “‘Jullie mogen mijn naam noemen in jullie onderzoek,’ zei ze. (…) Daar, staand tussen de strakke lijnen van glazen wanden en grijze vloerbedekking stortte Jodi in, als een marathonloper die op de finishlijn in elkaar zakt. Megan en zij hadden maanden in spanning gezeten en de verantwoordelijkheid had zwaar op hen gedrukt. Huilend zocht ze naar woorden die bij het moment pasten, maar toch professioneel klonken. Het beste wat ze kon bedenken was: ‘Dit betekent ongelooflijk veel voor mij als journalist.’”

Het voelde alsof ik erbij stond en een traan rolde over mijn wang. Daar zat ik als vrouw, als journalist, als slachtoffer, als feminist. Na maanden onderzoeken, contact opnemen en onderhouden, bewijs verzamelen, interviews afnemen en allemaal kleine maar belangrijke besluiten nemen, is er dan eindelijk dat ene doorslaggevende alleszeggende telefoontje. Ze was de eerste vrouw die ‘on the record’ haar verhaal wilde doen voor het artikel dat op 5 oktober werd gepubliceerd.

Verandering?

Het boek eindigt met een ontmoeting tussen alle twaalf de vrouwen die op hun eigen manier deel van het onderzoek hebben uitgemaakt. De vraag ‘Wat was er gebeurd met de vrouwen die hun verhaal hadden gedaan?’ stond centraal. Het is in mijn ogen een van de bijzonderste momenten uit het boek. In die paar bladzijden voel je de impact die het artikel op die groep vrouwen heeft gehad, de herkenning onderling, maar je proeft vooral ook de veranderingen die in de maatschappij plaatsvinden. In dit laatste stukje staat zowel een compliment als oproep die ik graag wil meegeven:

“Iedereen in de kamer en veel meer mensen daarbuiten begrijpen dit nu: als het verhaal niet verteld wordt, verandert er niets. Problemen die niet gezien worden, kunnen niet worden aangepakt. In onze wereld van journalistiek is het artikel het einde, het resultaat, het uiteindelijke product. Maar in de totale wereld is het aan het licht komen van nieuwe informatie slechts het begin; van het gesprek, van actie, van verandering.”

Het boek ‘Zij zei’ is te verkrijgen in boekwinkels en online te bestellen.