Nederland een mutsenparadijs? Het wordt tijd voor een alomvattende visie over onze ‘deeltijdcultuur’

De typische Nederlandse ‘deeltijdcultuur’ moet worden aangepakt. Dat is de conclusie van velen, of het nu aan een talkshow tafel, op een opiniepagina of in de Tweede Kamer is. Maar een consensus over hoe dat moet gebeuren ontbreekt; tijd voor een alomvattende visie.

Door vanuit de status quo met de vinger te wijzen naar ‘balanstrutjes’ en te spreken over Nederland als een ‘mutsenparadijs’ schieten we niets op. De oogkleppen moeten af: de arbeidsparticipatie van vrouwen zal niet stijgen (en mannen gaan niet meer zorgtaken op zich nemen) wanneer we op een sensatiezoekende manier over dit thema praten en mensen puur op hun individuele verantwoordelijkheid aanspreken. Laten we het eens anders benaderen: zie werkende mensen voor je als spelers op een groot veld. Op dat veld spelen we al decennia lang een spel waarvan de regels zo hardnekkig zijn dat van vrije keuze vaak geen sprake is, waardoor zowel vrouwen als mannen in een klem terechtkomen. De deeltijdklem voor vrouwen, de voltijdklem voor mannen.

Cultuur

We pakken die (vaak ongeschreven) spelregels er eens bij. Deze komen deels voort uit onze cultuur. Zo vinden bijna alle Nederlanders het acceptabel dat vrouwen buitenshuis betaald werk verrichten, maar geeft 80% van de Nederlanders tegelijkertijd aan dat moeders van niet-schoolgaande kinderen niet meer dan drie dagen per week zouden moeten werken. Daarnaast worden onze kinderen voorgelezen uit boeken waarin slechts 13% van de moeders een betaalde baan heeft: bijna zes keer minder dan in werkelijkheid. De Nederlandse cultuur functioneert op deze manier als een scheidsrechter die mensen terugfluit wanneer ze gedrag vertonen dat niet aan de norm of spelregels voldoet.

Politiek

Econoom Barbara Baarsma gaf op 22 maart j.l. in het tv-programma Pointer aan dat we ‘slechts’ geduld moeten hebben tot deze cultuur verandert. Oftewel: de spelregels zullen vanzelf wel aanpassen. Ingrepen vanuit de politiek zouden niet nodig zijn, terwijl het precies ons politieke systeem is dat mensen extra klem zet en deze cultuur in stand houdt. Verlofregelingen zijn bijvoorbeeld zo ingericht dat bij de geboorte van een kind zorgtaken voor een groot deel bij de moeder komen te liggen. Zo krijgen vrouwen meer de kans om zich te ontwikkelen in het moederschap, simpelweg omdat ze thuis zijn, terwijl mannen in het algemeen worden geacht door te werken en brood op de plank te brengen. In heterorelaties wordt de moeder daardoor vaak gegrepen door de deeltijdklem, de vader door de voltijdvariant, die ervoor zorgt dat vrouwen gemiddeld 46% aan inkomen verliezen na de geboorte van hun eerste kind. Voor de goede orde: mannen leveren gemiddeld 6% in.

Wanneer kinderen iets ouder zijn zorgen de complexiteit en de hoge kosten van kinderopvang er tevens voor dat vrouwen vaak ‘kiezen’ om in deeltijd te blijven werken. Uit onderzoek blijkt dat veel ouders meer gaan werken wanneer kinderopvang gratis is. Van alle ouders die dit aangeven is het gemiddeld 9 a 10 uur per week meer. Ook hierbij is de politiek dus aan zet: (bijna) gratis en toegankelijke kinderopvang zal de arbeidsparticipatie van vrouwen stimuleren.

Werkgevers

Maar niet alle vrouwen combineren werk met zorgtaken, en ook jonge vrouwen ‘kiezen’ aan het begin van hun carrière vaker dan mannen voor een deeltijdbaan. Ook dit is deels te verklaren door verschillen in het speelveld voor vrouwen en mannen. 70% van de werknemers in de zorgsector is bijvoorbeeld vrouw. 81% van het personeel in het onderwijs is vrouw. Van deze sectoren is bekend dat kleine contracten de norm zijn. Beschikbare banen voor starters in deze sectoren zijn parttime waardoor ook vrouwen die de wens hebben om bijvoorbeeld 36 uur per week te werken deze niet kunnen vervullen. Werkgevers dragen daarom de verantwoordelijkheid om bijvoorbeeld cao’s en contracten aan te passen. In het eerder genoemde tv-programma Pointer bleek dat een gesprek hierover tussen werkgever en werknemer over wensen en kansen al genoeg kan zijn.

Het individu

Nederlanders krijgen dus met een heleboel spelregels te maken, die mannen in een voltijdklem zetten en waardoor vrouwen door een deeltijdklem in de greep worden gehouden. Wat als deze regels niet zouden bestaan? Momenteel geeft 70% van de vrouwen die in parttime werkt aan onder bepaalde voorwaarden meer te kunnen en te willen werken. De belangrijkste voorwaarden om dat te kunnen doen zijn het inpassen in het privéleven, thuis kunnen werken of een baan dichter bij huis kunnen vinden. Dat aan deze voorwaarden voldaan moet worden heeft zeer waarschijnlijk te maken met de scheve verdeling van werk- en zorgtaken die hierboven staat beschreven. Tot slot geeft 60% van de vaders aan meer tijd met hun kinderen te willen doorbrengen, maar ook zij zitten duidelijk klem.

De klem openbreken

Cultuur. Politiek. Werkgevers. Het individu. Al deze factoren invloed hebben op het speelveld waarop vrouwen en mannen zich bevinden. Om het spel eerlijk te laten verlopen moet er aandacht zijn voor elk niveau. Zowel de deeltijd- als de voltijdklem beperken de kansen van vrouwen en mannen, op de arbeidsmarkt en thuis. Je als individu bevrijden uit deze klem lukt niet door slechts ‘geduld te hebben’. Daarbij is niemand geholpen, net als bij de termen ‘mutsenparadijs’ en ‘balanstrutjes’ niet.