Mevrouw of meneer? Nee, mezelf!

Wie een paspoort zonder V of M wil, moet daarvoor nog steeds naar de rechter. Nadat de eerste persoon een ‘X’ in het paspoort kreeg, was de hoop op een wetswijziging groot. Maar eind januari bleek dat het kabinet toch afzag van een wetswijziging die de aanvraag van een genderneutraal paspoort makkelijker maakt. De teleurstelling was groot voor Nanoah Struik, die zich niet duidelijk man of vrouw voelt. Opgroeien in een wereld die juist in deze hokjes denkt, levert ongemakkelijke en soms pijnlijke situaties op.

Geschreven door: Esther Samuel

Nanoah Struik (19) is als meisje geboren, maar voelt zich niet helemaal thuis bij dit label. Al op jonge leeftijd weigert ze jurkjes aan te trekken en merkt ze dat haar interesses niet overeenkomen met die van de meeste meisjes. Ze klimt graag in bomen, houdt van voetballen én zwemt het liefst zonder topje. Maar dan beginnen haar borsten op relatief jonge leeftijd te groeien en moet ze haar bovenlichaam ineens verbergen. Dat voelt onnatuurlijk voor haar. “Ik had het gevoel dat mijn borsten helemaal niet bij mijn lichaam hoorden; ze pasten niet bij mij. Ik vond ze verschrikkelijk.”

Vrouwelijk of mannelijk

Hoewel Struik naar eigen zeggen altijd al ‘anders dan anderen’ was, kon ze dat gevoel pas echt plaatsen toen ze op haar veertiende gevraagd werd voor een filmpje. Dat ging over ‘stoere meiden’ en ‘gevoelige jongens’ en werd gemaakt om stereotypen over mannen en vrouwen te ontkrachten. Daar hoorde ze voor het eerst dat er meer mensen zijn die, zowel vanbinnen als in hun gedrag en uiterlijk, niet zijn zoals van een vrouw of man wordt verwacht. Ze ontdekte dat daar zelfs termen voor bestaan. Eenmaal thuis kroop Struik direct achter de computer. “Via Google kwam ik erachter dat er naast ‘man’ of ‘vrouw’ ook nog een andere optie is.”

“Soms voel ik me vrouwelijk en soms juist mannelijk. Af en toe voel ik me geen van beiden”

Struik past niet binnen de categorieën ‘man’ of ‘vrouw’. Ze zit er eigenlijk een beetje tussenin. “Soms voel ik me vrouwelijk. Bijvoorbeeld als ik ongesteld ben, misschien komt dat wel door de hormonen. Maar soms voel ik me ook juist mannelijk. En af en toe voel ik me geen van beiden. Het is moeilijk uit te leggen; het is iets wat ik vanbinnen heel sterk ervaar.” Struik is een van de ruim half miljoen Nederlanders die zich niet duidelijk man of vrouw voelt. Zij noemt zichzelf ook wel non-binair. ‘Binair’ betekent letterlijk ‘bestaand uit twee’: in deze context man óf vrouw. Een non-binair persoon voelt zich niet thuis in een van deze twee hokjes.

Nanoah is non-binair, en voelt zich niet duidelijk man of vrouw.

Geslachtsregistratie

Onderwerpen als non-binariteit krijgen steeds meer aandacht. Toch is er op papier vaak alleen de mogelijkheid om je als man of vrouw te identificeren. Identiteitsbewijzen zijn voorzien van een ‘V/F’ (vrouw/female) of een ‘M’ (man/male). Voor mensen als Struik kloppen die aanduidingen niet altijd. Dat kan ook gelden voor intersekse personen: mensen met zowel vrouwelijke als mannelijke lichaamskenmerken. Een voorbeeld is de 57-jarige Leonne Zeegers, die vorig jaar als intersekse persoon in het nieuws was. Zeegers stapte naar de rechter voor een identiteitsbewijs zonder ‘V’ of ‘M’ en won de zaak uiteindelijk. De rechtbank oordeelde dat Zeegers zich mag registreren als iemand bij wie bij de geboorte ‘het geslacht niet kon worden vastgesteld’. Daarop ontving Zeegers als eerste Nederlander een paspoort met een ‘X’.

Toch geen wetswijziging

Het COC, een belangenorganisatie voor LHBTI personen*, schreef ruim drie jaar geleden al een brief aan de Tweede Kamer met het verzoek om geslachtsregistratie volledig af te schaffen. Registratie met een ‘X’ droeg de vereniging in deze brief aan als kortetermijnoplossing. De uitspraak in de zaak van Zeegers leek het startschot voor een wetswijziging om zo’n ‘X’ toegankelijker te maken. Niet alleen voor intersekse personen, maar ook voor mensen als Struik of anderen die genderneutraal geregistreerd willen worden. Staatssecretaris Raymond Knops van Binnenlandse Zaken kondigde na de rechtszaak aan dat het kabinet er snel mee aan de slag zou gaan.

Eind januari werd echter bekend dat het kabinet tóch van de wetswijziging afziet. Het COC en andere belangenverenigingen zijn daar boos over. Zij hebben belangrijke argumenten die voor een aanpassing van de wet pleiten. In de brief die het COC eerder schreef, worden vernederende situaties geschetst waar mensen verzeild in kunnen raken die niet leven naar hun geregistreerde geslacht. “Een transgender vrouw die uit de trein wordt gezet omdat op haar vervoersbewijs een ‘M’ staat en de conducteur denkt dat het kaartje niet van haar is. Een transgender man die in het café wordt uitgelachen als hij zich bij het bestellen van een alcoholische consumptie legitimeert met een paspoort waar een ‘V’ in staat.”

Hokjesdenken

Ook voor Struik zijn vergelijkbare vervelende situaties dagelijkse realiteit. Zo was ze laatst in de bioscoop het onderwerp van gesprek tussen moeder en dochter die zich hardop afvroegen of Struik nu ‘een meisje of een jongen is’. In openbare toiletten maakt ze regelmatig mee dat vrouwen die haar bij de wastafels zien, aarzelend een stap terug doen om te checken of ze niet per ongeluk het herentoilet zijn binnengelopen. “Dat zijn geen uitzonderlijke situaties,” benadrukt Struik, “dit maak ik dagelijks mee.”

“Ik durfde de hele week niet te douchen”

Soms brengt het hokjesdenken van andere mensen Struik in benarde toestanden. Bijvoorbeeld afgelopen zomer op een festival in Boedapest. Ze verbleef zeven dagen op een camping met twee duidelijk gescheiden douche- en toiletgelegenheden: een voor ‘ladies’ en een voor ‘men’. “Voor die tent hield een man toezicht. Als ik naar de wc ging werd ik meerdere keren teruggeroepen: ‘je gaat de verkeerde kant op!’” Omdat de toezichthouder slecht Engels sprak, kon Struik moeilijk met hem communiceren. Ze durfde de hele week niet te douchen. “Ik was bang dat mensen zich dan zouden afvragen: ‘wat doet die perverseling daar bij de vrouwen?’”

Een ‘X’ op het paspoort zou Struik de erkenning bieden die ze bij anderen wél ziet. “Iedereen herkent zichzelf op zijn of haar paspoort, maar ik niet.” Struik veranderde een aantal jaar geleden haar voornaam naar ‘Nanoah’, een naam die ze beter bij haar non-binaire identiteit vindt passen. “Mijn paspoort heeft nog mijn oorspronkelijke naam** en de aanduiding ‘V/F’. Het zou voor mij heel veel betekenen als ik een ‘X’ zou kunnen krijgen. Dan is mijn identiteitsbewijs ook daadwerkelijk een afspiegeling van wie ik ben.”

Sommige non-binaire personen hebben een voorkeur voor de aanspreekvorm ‘hen/hun’: ‘hen vertelt over hun non-binaire identiteit’. Struik experimenteert nog met een aanspreekvorm die ze prettig vindt. Voor dit artikel koos ze uitdrukkelijk voor ‘zij/haar’. 

* LHBTI is  een parapluterm voor lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen, transgender personen en intersekse personen. Vaak wordt gesproken over LHBTI als een verzamelbegrip.
** Deze is op verzoek van Struik niet vermeld, om te voorkomen dat ze bij haar oude naam wordt aangesproken.