Menstruatie-armoede: een bloedserieus probleem

Menstrueren is de normaalste zaak van de wereld en is bovenal geen keuze. Mensen die menstrueren zouden dan ook toegang moeten hebben tot de juiste producten om deze periode veilig en zo comfortabel mogelijk door te komen. Toch heeft niet iedereen altijd genoeg geld om middelen als maandverband, tampons of een menstruatiecup te kopen. Ook in Nederland is menstruatie-armoede een probleem. Er zijn inmiddels meerdere organisaties die dit proberen tegen te gaan: ik sprak met twee van hen over de urgentie, hun acties en de oplossing voor het probleem.

Geschreven door: Pieke Assmann 

Wat is menstruatie-armoede? Feministische doetank de Bovengrondse definieert dit als “beperkte toegang hebben tot de middelen die je nodig hebt om veilig en comfortabel je menstruatie door te komen”. Uit onderzoek van Plan International is gebleken dat in Nederland maximaal 1 op de 10 mensen die menstrueert (1%-9%) wel eens te maken heeft gehad met menstruatie-armoede. De Bovengrondse concludeerde dat dit vooral een rol speelt bij mensen die onder de armoedegrens leven, zoals de minima, dak- en thuislozen en ongedocumenteerden.

Toch betekent dit niet dat menstruatie-armoede zich beperkt tot mensen die onder de armoedegrens leven. Dit beaamt de vertegenwoordiger van de SRVU, de studentenbond van de Vrije Universiteit Amsterdam, die er is voor de belangenbehartiging, dienstverlening en ontwikkeling van studenten. “De financiële positie van studenten is al een aantal jaren bijzonder aan het verslechteren. De basisbeurs is weggevallen, de huren worden telkens duurder en nu tijdens de coronacrisis zijn vele studenten ook hun bijbaan kwijt. Gevolg: studenten die aan het einde van de maand de eindjes aan elkaar moeten knopen. Op zo’n moment is iedere vaste uitgave een last. Menstruatieproducten zijn een voorbeeld van een kostenpost die er voor zorgt dat studenten met een baarmoeder structureel meer uitgaven hebben.”

“Niet alle vrouwen menstrueren en niet alle mensen die menstrueren zijn vrouw.”

Ook SCDAI (Student Center for Diversity, Advocacy and Inclusion), bestaande uit 5 studenten ‘International Communication’ aan de Hanzehogeschool in Groningen, ziet dat dit een probleem is onder studenten. SCDAI wil op verschillende manieren een inclusieve omgeving creëren voor studenten, docenten en ondersteunend personeel in het hoger onderwijs. Om menstruatie-armoede in het hoger onderwijs aan te pakken, zette ze een petitie op om hier aandacht voor te vragen.

Daarnaast benadrukt de vertegenwoordiger van SCDAI dat het ook belangrijk is om inclusief te zijn als we spreken over menstruatie-armoede en nadenken over mogelijke oplossingen voor dit probleem. “Als het aankomt op dit probleem, denken mensen vaak alleen aan ‘vrouwen’ en ‘meisjes’. (…) Maar er is een hele belangrijke quote: ‘Niet alle vrouwen menstrueren en niet alle mensen die menstrueren zijn vrouw.’ Dat moeten we onthouden als we het over menstruatie-armoede hebben.”

Hoe ziet menstruatie-armoede er in Nederland uit?

Uit het eerder genoemde onderzoek van de Bovengrondse is gebleken dat menstruatie-armoede zich op 5 manieren manifesteert:

1. Het gebrek aan geld om menstruatieproducten te kopen waardoor er gebruik wordt gemaakt van (ongeschikte) alternatieven, zoals wc- papier, tissues, vodden, incontinentiemateriaal of kraamverband.
2. In staat zijn menstruatieproducten te kopen, maar door gebrek aan geld zijn dit niet de geschikte producten, die daardoor ongemak, irritaties en allergieën veroorzaken.
3. Niet in staat zijn genoeg producten te kopen, waardoor er langer met hetzelfde product moet worden gedaan, wat serieuze gezondheidsrisico’s kan opleveren
4. Door de aanschaf van menstruatieproducten moeten bezuinigen op andere basisbehoeften, zoals vlees, fruit en groente.
5. Geen pijnstillers kunnen betalen voor menstruatiepijn.

Maar menstruatie-armoede gaat over meer dan een gebrek aan geld. Het gaat ook over het taboe om over menstruatie te spreken in Nederland en de schaamte die hierbij komt kijken, het gebrek aan kennis over menstrueren en het gebrek aan toegang tot sanitaire voorzieningen voor iedereen die menstrueert.

SCDAI bevestigt dit en hebben zelf ook gemerkt dat menstrueren en hierover spreken nog vaak gepaard gaat met schaamte: “Binnen ons team herinnerden we ons allemaal hoe beschamend het was als we onze menstruatieproducten waren vergeten, geen geld hadden om die te kopen en fluisterend aan iemand vroegen: ‘Heb jij misschien iets bij je?’ Dit is heel verdrietig, want dit is zo normaal.”

Wat zijn mogelijke oplossingen?

De afgelopen jaren hebben verschillende landen actie ondernomen om menstruatie-armoede tegen te gaan. Zo nam de Schotse regering in november 2020 een wet aan waardoor het verplicht wordt gratis menstruatieproducten beschikbaar te stellen in openbare- en overheidsgebouwen. Nieuw-Zeeland wil het aankomende jaar alle staatsscholen voorzien van gratis menstruatieproducten. De Lidl in Ierland maakte 21 april bekend dat zij als eerste supermarktketen ter wereld, gratis tampons en maandverband gaan aanbieden.

Uit een enquête van Plan International bleek dat twee derde (67%) van de ondervraagden vindt dat menstruatieproducten gratis aangeboden zouden moeten worden in Nederland. De eerste stappen om dit te realiseren worden al genomen. Zo startte de Bovengrondse in 2019 de campagne ‘Het Damesverband’, naar aanleiding van het onderzoek dat zij als een van de eersten deden naar menstruatie-armoede. Hiervoor stelde ze een manifest op en startte een inzamelingsactie “om voor één jaar producten te regelen voor de mensen waarvan tijdens ons onderzoek bleek dat ze die niet of nauwelijks kunnen betalen”.

Beeld: Mianne de Vries voor STOOK.

In februari 2021 kwam de SRVU met een initiatief, waardoor de VU in Amsterdam de eerste onderwijsinstelling in Nederland is die gratis menstruatieproducten aanbiedt. Als studentenbond zijn zij zich zeer bewust van de financiële druk die studenten momenteel ervaren. Zij zien menstruatieproducten als een basisbehoefte: “Zoals water of wc-papier, deze zijn ook gratis op school. Stel je voor dat een student maandverband nodig heeft, maar hier niet aan kan komen en daardoor niet naar college kan. Het is daarom essentieel dat producten als dit vrij toegankelijk zijn.”

Hiermee is een eerste stap gezet en de SRVU hoopt dat soortgelijke initiatieven ook worden opgestart op andere onderwijsinstellingen. Dit lijkt de goede kant op te gaan, want de bond is hierover al door studentenvertegenwoordigers van andere hogescholen en universiteiten benaderd. Het SRVU roept ook andere publieke instanties en bedrijven op om menstruatieproducten gratis aan te gaan bieden in hun gebouwen. De overheid kan beleid om dit in te voeren volgens hen stimuleren.

“Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en politici de verantwoordelijkheid hebben om dit probleem op grote schaal aan te pakken en de financiering hiervoor te regelen.”

Zoals eerder genoemd, startte  SCDAI dit jaar op Internationale Vrouwendag een petitie om gratis menstruatieproducten aan te bieden in hoger onderwijs (hieronder vallen middelbare scholen, hogescholen en universiteiten), die op dit moment al ruim 1200 keer is ondertekend. Als organisatie merkte ze dat er vaak wordt gefocust op andere landen als het gaat om menstruatie-armoede. Maar toen ze zich realiseerden dat dit ook in Nederland een rol speelt en sommigen studenten hierdoor zelfs school moeten missen, besloten ze actie te ondernemen.

SCDAI wil de petitie gebruiken om een open brief te sturen naar het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, om een signaal af te geven hoe belangrijk het is dit probleem op te lossen. SCDAI vindt dat het ministerie en politici de verantwoordelijkheid hebben om dit probleem op grote schaal aan te pakken en de financiering hiervoor te regelen. ”Maar we moedigen universiteiten, hogescholen en middelbare scholen ook aan om zelf te denken hoe zij een goed voorbeeld kunnen zijn. Andere volgen dan hopelijk. Dit is wat wij proberen te doen op de Hanzehogechool.”

Wat nu?

Menstruatie-armoede is duidelijk een complex probleem, dat veel verschillende facetten kent: armoede, schaamte, het gebrek aan publieke sanitaire voorzieningen voor mensen die menstrueren en gebrek aan kennis over menstruatie(-armoede).

Maar menstruatieproducten zijn een basisbehoefte en de aanschaf hiervan kan, net als bij andere basisbehoeftes, niet uitgesteld worden. Als we naar een Nederland willen streven waar iedereen gelijk is, moet dit probleem aangepakt worden. Zoals SCDAI stelt: “Wij denken dat dit een hele grote rol speelt in genderongelijkheid. Mensen die menstrueren kiezen hier niet voor. Zij zouden hier niet voor gestraft moeten worden of hun studie moeten verwaarlozen, omdat zij geen menstruatieproducten kunnen kopen.”

“Als er dispensers met gratis menstruatieproducten in ieder toilethokje aanwezig zijn op vrouwen-, mannen en genderneutrale toiletten, dan heeft iedereen op een veilige, gemakkelijke en anonieme manier toegang tot deze producten.”

De ideale oplossing? “Als er dispensers met gratis menstruatieproducten in ieder toilethokje aanwezig zijn op vrouwen-, mannen en genderneutrale toiletten. Zo heeft iedereen op een veilige, gemakkelijke en anonieme manier toegang tot deze producten.”

Daarnaast hebben de SRVU en SCDAI de hoop dat de initiatieven die nu worden genomen, zowel in binnen- als buitenland, een domino-effect creëren, waardoor menstruatie-armoede serieus kan worden aangepakt.

Wil je reageren op dit artikel of ben jij zelf een initiatief gestart om menstruatie-armoede tegen te gaan dat je wil delen met WOMEN Inc.? Stuur dan een mail naar pieke@womeninc.nl!