Hoe leidt stereotiepe beeldvorming tot loonverschil?

Fotografie: Milette Raats

Gemiddeld krijgen vrouwen 16,1% minder loon dan mannen in Nederland (dit is ongeveer €300.000,- minder salaris in een werkend leven!). Hoe dit kan? Dat bespreken we met prof. dr. Belle Derks, hoogleraar sociale en organisatiepsychologie aan de Universiteit Utrecht.

Ongelijke beloning en loonverschil

Er zijn verschillende redenen die het loonverschil van 16,1% kunnen verklaren. Voordat we naar die redenen kijken, is het belangrijk om het onderscheid tussen ongelijke beloning en loonverschil te begrijpen. In discussies worden deze twee termen vaak door elkaar gebruikt terwijl het niet om hetzelfde gaat.

Volgens het College voor de Rechten van de Mens is er sprake van ongelijke beloning wanneer een vrouw minder verdient dan haar mannelijke collega, terwijl zij hetzelfde werk doen. Het loonverschil gaat echter over het verschil in het gemiddelde salaris van vrouwen en mannen. Dit wordt door meerdere factoren beïnvloed, zoals de keuzes die we maken of de kansen die we krijgen. Werk je bijvoorbeeld fulltime of parttime? Heb je een leidinggevende functie of niet? Wanneer er rekening wordt gehouden met deze factoren blijft er tussen vrouwen en mannen nog steeds een verschil van 8% over, het zogenaamde ‘onverklaarbare loonverschil’.

Eisen niet voldoende meebewogen met realiteit van vrouwen en mannen

Een belangrijke reden voor het onstaan van loonverschil is dat vrouwen veel minder vaak dan mannen een leidinggevende functie hebben. Prof. dr. Belle Derks legt uit hoe beeldvorming hierbij een rol speelt: “Bij veel klassieke beroepen hebben we een beeld hoe zo een persoon eruit hoort te zien. Er is al een bepaalde standaard of norm neergezet, meestal door witte mannen. Dit beeld speelt mee in onze beoordeling of iemand wel of niet geschikt is voor een functie. Vaak zien we dat de eisen die gesteld worden aan mensen niet voldoende zijn meebewogen met de realiteit waar vrouwen en mannen zich nu in bevinden”.

De maatschappij is inderdaad hard aan het veranderen en inmiddels geloven we dat vrouwen en mannen recht hebben op gelijke kansen. Toch staan onbewuste vooroordelen deze gelijkheid in de weg: “Bij een CEO van een bedrijf denken we bijvoorbeeld eerder aan een man dan aan een vrouw. Als dit beeld onze meetlat is dan wordt leidinggeven gezien als iets wat we van mannen verwachten, maar niet van vrouwen. Bij vrouwen maken werkgevers zich bijvoorbeeld vaak zorgen dat hun ambitie verdwijnt zodra ze kinderen krijgen. Maar als vrouwen hun ambitie duidelijk tonen, dan reageren we daar ook verbaasd en soms zelf afwijzend op. Niet alleen zijn we minder geneigd de kwaliteiten van vrouwen te herkennen en te erkennen, maar ook interpreteren we leiderschapsgedrag van vrouwen minder positief”, legt Belle uit.

Maar doen vrouwen het gewoon niet minder goed dan mannen?

“Uit onderzoek blijkt dat het niet zozeer een kwestie van kunnen is, maar meer een kwestie van kansen. Vrouwen doen hun werk in hele andere omstandigheden dan mannen”, weet Belle. Neem bijvoorbeeld de bekende mythe dat vrouwen minder goed onderhandelen dan mannen. "Onderzoek toont dat onderhandelen voor vrouwen een catch-22 is. Van mannen verwachten we daadkracht en dominantie, terwijl we van vrouwen verwachten dat ze vriendelijk en zorgzaam zijn. Het gevolg is dat we van mannen accepteren als ze hard onderhandelen”, legt Belle uit. “Maar onderzoek toont dat als een vrouw hard onderhandelt ze snel als onaardig wordt gezien, waardoor haar in een onderhandeling minder wordt gegund”. Hierdoor hebben vrouwen en mannen geen gelijke kansen in onderhandelingen en ontstaat er loonverschil.

Geluk of competent?

Deze beeldvorming over vrouwen en mannen heeft niet alleen invloed op hoe anderen ons beoordelen, maar het beïnvloedt ook hoe wij over onszelf denken. Belle geeft een voorbeeld: “Vrouwen attribueren goede of positieve uitslagen vaak aan geluk in plaats van te erkennen dat ze ergens heel erg goed in zijn". Hierdoor wachten vrouwen bijvoorbeeld langer voordat ze om een loonsverhoging vragen.

Het is belangrijk dat we realiseren dat wij zelf ook veel onbewuste vooroordelen zullen hebben over vrouwen en mannen, en dat dit invloed heeft op de keuzes die we maken: “Probeer een keer op te letten hoe je de prestaties van je collega’s of vrienden beschrijft. Uit onderzoek blijkt namelijk dat een positieve uitslag bij vrouwen vaak wordt beschreven als het resultaat van goed gedrag (“ze deed iets slims”) in plaats van een goede eigenschap (“ze is slim”), terwijl een negatieve uitslag eerder wordt beschreven als het gevolg van een negatieve eigenschap (“ze is te onzeker”) in plaats van negatief gedrag (“ze gedroeg zich te onzeker”). Bij mannen gebeurt precies het tegenovergestelde en worden positieve resultaten eerder gezien als het resultaat van een positieve eigenschap. Het probleem hierbij is dat gedrag iets is wat je kunt veranderen, maar een eigenschap niet. Op iemand die slim is kan je rekenen, maar op iemand die een keer wat slims heeft gezegd minder. En dit heeft bewezen invloed op selectieprocedures".

Op naar 0% loonverschil!

Duidelijk is dat er nog veel moet veranderen om ongelijke beloning tegen te gaan: “Dit soort onbewuste associaties ontstaan op basis van de voorbeelden die we om ons heen zien. Het is daarom belangrijk dat er genoeg vrouwelijke rolmodellen zijn in alle lagen van de maatschappij, en genoeg mannelijke rolmodellen die zorgtaken op zich nemen zodat iedereen ook daadwerkelijk gelijke kansen heeft ongeacht hun sekse of gender”, pleit Belle. “Daarnaast is het belangrijk om ons bewust te worden van onze eigen onbewuste vooroordelen en hoe deze invloed hebben op de keuzes die we maken als vrouwen”. WOMEN Inc. streeft naar 0% loonverschil. Om dit voor elkaar te krijgen spreken wij overheid, werkgevers én vrouwen aan