“Als alleen maar mannen sciencefiction schrijven, blijven veel onderwerpen onderbelicht.”

Aliens, vreemde planeten en futuristische technologie. Allemaal dingen die voor kunnen komen in het sciencefiction genre. Hoewel de bekendste sciencefiction boeken veelal geschreven zijn door mannen, denk aan 1984 van George Orwell en Duin van Frank Herbert, betekent dat niet dat vrouwen geen sciencefiction schrijven. Het boek Frankenstein van Mary Shelley uit 1818 wordt vaak zelfs als het allereerste sciencefiction boek gezien.

Toch is het lastig om in Nederland bekende sciencefiction boeken te vinden die door vrouwen zijn geschreven. Schrijver Marleen Dolman bracht in november haar sciencefiction debuut uit: Schijnsoldaat. Ik sprak haar over haar boek, haar ervaringen als sciencefiction schrijver en als vrouw binnen het genre. 

Geschreven door: Elbrich Lutgendorff

De Nebula Awards, bestaande uit leden van de organisatie Science Fiction and Fantasy Writers of America Inc., reiken elk jaar aan één schrijver in sciencefiction en fantasy een oeuvre prijs voor de beste schrijver, gebaseerd op al hun werken. Van de 38 sciencefiction schrijvers die deze vooraanstaande prijs hebben mogen ontvangen, zijn er maar 8 vrouw. Hoe komt het dat vrouwen zo achterlopen in bekendheid binnen sciencefiction? Volgens Bronwyn Lovell, docent cultuur- en literatuurwetenschappen aan de University of South Australia, zijn vrouwen als schrijver binnen sciencefiction minder populair vanwege het verschil dat wordt gemaakt tussen harde en zachte sciencefiction.

Volgens Lovell gaat harde sciencefiction voornamelijk over technologische en wetenschappelijke veranderingen, terwijl zachte sciencefiction over maatschappelijke veranderingen gaat. Aan de hand van Unesco-cijfers stelt ze dat omdat vrouwen vroeg aangeleerd krijgen minder interesse te hebben in de wetenschap, het minder toegankelijk voor hen zou zijn om harde sciencefiction te schrijven. Maar harde sciencefiction wordt meer gelezen en door fans vaak als kwalitatief beter beschouwd vanwege het technische aspect, wat volgens Lovell resulteert in minder aandacht voor de vrouwen die sciencefiction schrijven.

Schrijver Marleen Dolman, woonachtig in Nijmegen, is opgeleid tot scheikundige en heeft 11 jaar in een laboratorium gewerkt. In haar werk groeide ze door naar marketing- en communicatieafdeling, en vanaf 2017 is ze zelf gaan schrijven. Het boek Schijnsoldaat is hieruit voortgevloeid.

Hoe ben je op het idee gekomen om Schijnsoldaat te schrijven?

Dolman: “Ik heb altijd al geschreven, al sinds mijn tienertijd is het een hobby van mij. In 2017 kreeg ik weer de schrijfkriebels en had ik een verhaal in mijn hoofd wat ik graag wilde vertellen. Het is een ander verhaal dan wat nu is uitgekomen, want waar ik toen aan begonnen ben is het eerste van vijf delen. Maar ik wilde eerst een stand-alone schrijven en dat werd Schijnsoldaat.”

“Het boek gaat over Kayla. Zij verdwijnt achter de tralies als de zaak van haar baas, een van de beruchtste wapenhandelaars binnen het Aardse Rijk, wordt opgerold. Onder druk gezet door de autoriteiten, die haar broertje ergens hebben ondergebracht, gaat ze akkoord om als kroongetuige op te treden. In afwachting van het proces wordt ze gestationeerd als schijnsoldaat. Uit angst voor de veiligheid van haar broertje voelt Kayla zich gedwongen om zich als speelbal te laten gebruiken. Tot ze té ver in het nauw wordt gedreven.”

Vind je het sciencefiction genre toegankelijk voor vrouwen die schrijven? 

“In Nederland wel. Ik denk dat we het hier best goed doen en dat vrouwen steeds meer geaccepteerd worden in werelden die vroeger als mannelijk werden gezien. Bekende andere vrouwen binnen het sciencefiction genre zijn bijvoorbeeld Pen Steward, Ursula Visser en Johanna Lime. Ik zit ook veel op Facebook en daar vinden mensen het überhaupt al mooi dat mensen sciencefiction schrijven, omdat dit in Nederland weinig voorkomt. En als je vrouw bent, vinden ze dat alleen maar leuker.” 

“Als alleen maar mannen sciencefiction schrijven, blijven veel onderwerpen onderbelicht”

Waarom schrijven er weinig vrouwen sciencefiction in Nederland?

“Er zijn überhaupt weinig sciencefiction schrijvers in Nederland, omdat van oudsher veel sciencefiction in het Engels is geschreven. Dus een hoop lezers zijn gewend om sciencefiction alleen in het Engels te lezen. Dat maakt het genre in Nederland heel klein en dat is best jammer. Gelukkig begint dat wel meer te veranderen. Ik denk ook dat er veel te halen valt voor vrouwen in sciencefiction, omdat ze andere verhalen schrijven dan mannen. Ze stippen andere onderwerpen aan. Mannen schrijven bijvoorbeeld vaak meer over hoe de wereld en het universum in hun verhaal eruit ziet, terwijl vrouwen – en dit is uiteraard een generalisatie – meer geneigd zijn om wat dieper in hun personages te duiken en karakterontwikkeling te beschrijven. Als alleen maar mannen sciencefiction schrijven, blijven veel onderwerpen onderbelicht.” 

In hoeverre heeft jouw gender invloed gehad op jouw ervaring als schrijver?

“Dat heeft denk ik wel invloed gehad. Toen ik het mijn man liet lezen, zei hij: ‘Je schrijft sciencefiction voor vrouwen’. De vrouwelijke proeflezers waren weg van Schijnsoldaat. De mannelijke proeflezers vonden het ook leuk, maar ze waren minder enthousiast. Dat komt naar mijn idee omdat ik heel diep het personage – Kayla – induik en de lezer meeneem op haar reis. Daar kunnen mannen zich wellicht minder in herkennen.”

“Het is belangrijk dat dit soort personages er zijn: vrouwen die net zoveel kunnen als mannen”

In hoeverre heeft je ervaring in de wetenschap geholpen bij het schrijven van sciencefiction?

“Het helpt dat ik begrijp hoe wetenschappelijk onderzoek in elkaar steekt. Een van de dingen die in mijn boek voorkomt is kwantumtechnologie en dan is het gewoon heel handig als je in de research voor het boek begrijpt wat er in onderzoeken staat. Ik denk dat er ook wel een verband is tussen het aantal vrouwen in de wetenschap en het aantal vrouwen dat sciencefiction schrijft. Gelukkig komen er steeds meer vrouwen in de wetenschap, dus misschien verbetert het aantal vrouwen dat sciencefiction schrijft de komende jaren ook.” 

In het boek staat Kayla centraal, heb je met een specifieke reden een vrouw gekozen als hoofdpersonage?

“Het voelde goed, laat ik dat voorop stellen. Maar je ziet ook vaak dat mannen hoofdpersoon zijn in het sciencefiction genre, of vrouwen met eigenschappen die snel met mannen in verband worden gebracht. Ik vind het juist belangrijk dat er personages zijn die hetzelfde kunnen als mannen, maar wel vrouwelijke eigenschappen hebben. Kayla is een vechter, heeft verstand van wapens en door haar bionische arm is ze sterk. Dit zijn stereotyperend mannelijke eigenschappen, maar haar innerlijke belevingswereld – hoe ze dingen beleeft -, is volgens mij meer vrouwelijk dan mannelijk.”

“Hoewel Kayla afstandelijk is, komen emoties op bepaalde momenten toch naar boven, vooral als ze veel stress heeft. Ze laat bijvoorbeeld empathie zien als ze een man die ze gevangen houdt onder zeil moet brengen. Ten slotte heb ik haar bewust een vriendin gegeven, een mechanicus die op het schip werkt waar Kayla terechtkomt en die haar regelmatig opzoekt. En om Kayla haar vrouwelijkheid verder tot in de details te begrijpen moet je het boek toch echt lezen.”