Wat is de impact van de coronacrisis op verschillende mensen?

Door de coronacrisis bevinden we ons in een unieke situatie. Minister-president Rutte vergelijkt de impact van deze crisis zelfs met de Tweede Wereldoorlog. Artsen, verpleegkundigen, schoonmakers, onderzoekers en anderen zijn hard aan het werk, terwijl veel mensen thuis een balans zoeken tussen betaald werk en onbetaalde zorg. Vrouwen worden in deze crisis hard geraakt. 80% van de werknemers in de zorg is vrouw én vrouwen besteden anderhalf keer meer tijd aan onbetaalde zorg dan mannen. Hoewel de aanpak van het virus en de zorg voor zieken en nabestaanden natuurlijk op de eerste plek staat, vinden we het belangrijk om ook te kijken naar de gevolgen van de crisis op verschillende mensen. Om hier na de crisis van te leren, maar ook zodat er nu al gepaste maatregelen kunnen worden genomen.

In dit artikel staan we stil bij een aantal thema’s waar de coronacrisis invloed op heeft en zetten we de belangrijkste bevindingen kort uiteen. Daarnaast delen we per thema een lijst met artikelen, zodat je nog meer kunt lezen. Houd dit artikel in de gaten, want we geven wekelijks een update. Laatste update: 17 april 2020.

Moeder Gwendolyn: “Het feit dan mijn jochie zijn vader, mijn ex, niet kan zien omdat hij in een vitaal beroep werkt, vind ik echt vervelend. We hebben de keuze samen gemaakt, maar het liefst wil hij gewoon met zijn vader kunnen knuffelen.”

De werkvloer

Veel werknemers in vitale beroepen zijn vrouw. Uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek blijkt dat bijna tweederde van de zogeheten ‘cruciale beroepen’ wordt vervuld door vrouwen. Dit heeft voornamelijk te maken met de enorme oververtegenwoordiging van vrouwen in cruciale sectoren als de zorg, de kinderopvang en het onderwijs. Daarnaast werken veel vrouwen in sectoren die het als gevolg van de crisis moeilijk hebben zoals de horeca en de detailhandel. Veel beroepen in de gezondheidszorg en het onderwijs worden gekenmerkt door lage lonen en hoge werkdruk, in de horeca en detailhandel hebben veel mensen flexibele contracten. Het is belangrijk dat hier tijdens én na de crisis bij wordt stilgestaan. Een applaus is niet genoeg. Zo pleitte de Tweede Kamer al voor een bonus voor medewerkers in de zorg. Daarnaast valt het op dat vrouwen oververtegenwoordigd zijn in cruciale beroepen maar ondergerepresenteerd op besluitvormende posities.

Daarnaast zijn veel vrouwen werkzaam in de informele economie. Dit betekent dat ze werk doen dat niet wordt erkend onder de arbeidswet, denk bijvoorbeeld aan huishoudelijk werk. Deze vrouwen hadden ook voor coronacrisis al een onzeker inkomen en dus een onzeker bestaan maar de Volkskrant en RTL Nieuws beschrijven dat veel huishoudelijk werk in deze periode wordt stopgezet en er dus ook minder of geen inkomsten binnenkomen. Het NRC en De Groene Amsterdammer hebben aandacht voor sekswerkers die ook inkomsten mislopen. Het is van belang dat deze groepen niet worden vergeten bij economische noodmaatregelen.

Vader en thuiswerker Sjoerd: “Op maandag ga ik vaak met m’n zoon naar de speeltuin, waar ik normaal gesproken de enige man ben tussen veel vrouwen. Dat is nu wel anders: nu zijn er meer mannen dan vrouwen.”

Verder lezen over thema arbeidsmarkt:

• Hoe ziet onze samenleving eruit na corona? Volgens Kim Putters, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau, is het belangrijk om daar nu al over na te denken. “Of het nou gaat om de Spaanse Griep of de Tweede Wereldoorlog, daarna volgde altijd een herschikking in de samenleving.”

• “De onzekerheid over wat volgens het CBS een grote tot zeer grote financiële crisis gaat worden, zorgt ervoor dat het werken aan diversiteit en inclusie bij sommige bedrijven direct op een laag pitje wordt gezet. En dat gaat voor problemen zorgen op de lange termijn.” Zoë Papaikonomou legt uit waarom bedrijven zich moeten blijven richten op diversiteit en inclusiviteit.

• De coronacrisis treft huishoudelijk werkers hard, aangezien zij zelden worden doorbetaald en geen vangnet hebben. De Correspondent noemt huishoudelijk werkers de stille kracht van de emancipatie en pleit voor ondersteuning: “Ze zijn de onzichtbaarheid zat, want wie onzichtbaar is, is kwetsbaar.”

Onderwijs

Van kansengelijkheid is in het Nederlandse onderwijs helaas nog geen sprake: o.a. gender, etniciteit, seksuele oriëntatie of sociale klasse hebben invloed op de kansen van een kind. Deze ongelijkheid maakt dat de gevolgen van de coronacrisis voor verschillende kinderen anders uitpakken. Uit recent onderzoek van DUO is gebleken dat bijna twee op de drie basisschoolleraren leerlingen in de klas heeft die in armoede leven. Deze leerlingen groeien op in gezinnen  waar onvoldoende geld is voor bijvoorbeeld Wi-Fi, laptops en smartphones. In een tijd waarin onderwijs slechts beschikbaar is via deze online kanalen, is er extra aandacht nodig voor deze leerlingen, zo zegt ook Herbert de Bruijne, voorzitter van de vereniging van Amsterdamse schoolbesturen in het Parool. Wanneer er niks gedaan wordt, dreigt de ongelijkheid tussen gezinnen groter te worden.

De minister van Onderwijs, Arie Slob, heeft besloten dat de Centraal Examens dit jaar niet zullen plaatsvinden. Leerlingen kunnen hun diploma behalen op basis van hun schoolexamens. Dit is met name nadelig voor jongens, zeggen onderwijsonderzoekers Paul Bisschop en Jelle Zwetsloot in de Volkskrant. Omdat jongens gemiddeld hoger scoren op het Centraal Examen (en lager op de schoolexamens) zullen zij die harder nodig hebben om een positief eindresultaat te behalen.

Meer over het thema onderwijs:

• Het Jeugdjournaal is langsgegaan bij een school waar leraren met 40 van de 500 leerlingen nog geen contact hebben kunnen krijgen. Leerkracht Nina: “Ik heb zeker met twaalf leerlingen dagelijks contact. Met één leerling tot op heden nog geen contact gehad, met de overige leerlingen heb ik 1 a 2 keer per week contact. Daarover maak ik me zorgen.”

• Luister de NRC podcast: “De eindexamens gaan niet door. Wat nu?”: Het virus brengt een van de basisbeginselen van onderwijs in gevaar: gelijke kansen voor ieder kind. Wat betekent deze periode voor een hele generatie leerlingen?

Verdeling betaald werk en onbetaalde zorg

Scholen en kinderopvang zijn alleen nog geopend zijn voor kinderen met ouders in cruciale beroepen. Hierdoor zijn veel kinderen thuis en moeten ouders het thuiswerken combineren met de zorg voor én het onderwijs van hun kinderen. Voor deze crisis wilden de helft van de heterostellen in Nederland werk en zorg het liefst gelijk verdelen maar lukte dit maar bij slechts 10%. Zou daar in deze uitzonderlijke situatie verandering in komen? Loes Reijmer schrijft in de Volkskrant dat ze meer mannen achter kinderwagens ziet lopen. Ze hoopt dat de coronacrisis een cultuuromslag teweeg brengt waarin mannen leren hoe onmisbaar ze thuis zijn.

Nu noodzakelijke voorzieningen als kinderopvang en onderwijs zijn weggevallen, zitten veel ouders met de handen in het haar. FNV, Ouders & Onderwijs en Voor Werkende Ouders pleiten er bij werkgevers en overheid voor om deze periode als calamiteit aan te merken zodat werknemers recht hebben op extra betaald verlof. Daarbij roepen ze werkgevers op om flexibel en begripvol te zijn richting werkende ouders en scholen om mee te denken met ouders.

In Australië is kinderopvang de komende drie maanden gratis. Op die manier kan de kinderopvang open blijven en kunnen ouders hun werk blijven doen.

Voor alleenstaande ouders brengt de huidige situatie weer andere uitdagingen met zich mee. Eva Yoo Ri Brussaard, oprichter van stichting Single Supermom, beschrijft deze in een brief aan premier Rutte. Supermarkten ontzeggen de toegang voor alleenstaande ouders die met hun jonge kinderen boodschappen doen vanwege de richtlijn dat men de boodschappen alleen moet doen. Dit is problematisch voor mensen die hun (jonge) kinderen niet alleen thuis kunnen laten en laat zien dat het belangrijk is om bij maatregelen rekening te houden met onbedoelde effecten voor verschillende mensen.

Zo hebben de getroffen maatregelen ook gevolgen voor mantelzorgers. Er wordt momenteel een extra dringend beroep gedaan op mantelzorgers om de zorg voor kwetsbare ouderen op te vangen. Dit heeft te maken met het feit dat thuiszorgorganisaties de zorg terugschroeven om de uitbraak van Corona in te dammen. Maar dit kan tot moeilijkheden leiden bij mantelzorgers. Bij de NOS komen een aantal mantelzorgers aan het woord. De politieke partijen 50Plus en PvdA hebben een motie ingediend om te onderzoeken of een deel van de mantelzorgers gebruik kunnen maken van de regeling rondom kinderopvang en school voor mensen met een vitaal beroep.

Mantelzorger Marvin: “Ik ben mantelzorger voor mijn vrouw die een vorm van Parkinson heeft. Zij heeft daarom elke dag zorg nodig: dat doe ik samen met haar verzorgers. Sinds de crisis zijn er minder verzorgers en spring ik meer in.”

Verder lezen over de combinatie van betaald werk en onbetaalde zorg:

• Hoe vergaat het Amsterdammers in deze tijden? In het Parool vertelt Tom van Ruitenbeek (35) over zijn tijdelijke rol als huisman. “Ik had altijd al een papadag, maar nu heb ik er vijf en dat is toch een beetje too much. Als de opvang weer open gaat, krijgen ze daar allemaal een cadeautje van me.”

• In The Guardian een artikel over het feit dat het overgrote deel van huishoudelijke taken binnen heteroseksuele koppels wordt gedragen door vrouwen – een situatie die verergert door de ontwrichting van de pandemie.

• ‘Wat is er nou weer, Kas?’, zei hij. ‘Je wou toch spelen? Gá dan spelen. We hebben het hier toch over gehad? Papa kan nu even niet naar zijn werk, maar papa ís wel aan het werk. Lekker buiten, zodat jij kunt spelen in het zonnetje.’ Sylvia Witteman deelt in haar column haar observaties van een werk en zorgcombinerende vader.

Gezondheid

In deze periode zijn de aanpak van de coronacrisis en de zorg voor mensen met Covid-19 – en hun zorgverleners – uiteraard het belangrijkste. Er bestaan nog veel onduidelijkheden rondom het virus en er zijn al verschillende onderzoeken gestart naar o.a. behandeling, verloop en immuniteit.

Toch zijn er een aantal genderverschillen geconstateerd, die belangrijk zijn om kennis van te nemen en mee te nemen in onderzoek. Zo is gebleken dat hoewel er ongeveer evenveel mannen als vrouwen met Covid-19 gemeld worden, er meer mannen in het ziekenhuis worden opgenomen en meer mannen dan vrouwen overlijden aan Covid-19. Eind februari schreef The New York Times al over de eerste indicatie dat mannen harder getroffen worden door het virus: zowel biologische als leefstijlfactoren – bijvoorbeeld roken of handen wassen – zouden hierbij een rol spelen.

Vrouwen hebben vaker een betere immuunrespons (de reactie van het afweersysteem tegen bacteriën en virussen) tegen infecties dan mannen, een patroon dat vaker gezien wordt bij infectieziekten. Alliantielid Gender & Gezondheid en hoofdonderzoeker experimentele cardiologie Hester den Ruijter zegt hierover in de Volkskrant: “Het is bekend dat vrouwen een betere weerstand hebben tegen virussen. Zo hebben vrouwen na vaccinatie een betere immuunrespons, en heeft hun immuunsysteem een beter ‘geheugen’ voor ziekten die ze eerder in het leven hebben gehad.” Dit sterkere immuunsysteem maakt vrouwen aan de andere kant gevoelig voor auto-immuunziekten als reuma of lupus. De reden voor dit sterkere immuunsysteem bij vrouwen is niet geheel duidelijk, al zijn er aanwijzingen dat genen op het x-chromosoom een rol spelen net als het hormoon oestrogeen. Al met al dus belangrijke genderverschillen om verder onderzoek naar te doen.

Naast gegevens over het aantal meldingen en het verloop van de ziekte, wordt er ook volop onderzoek gedaan naar immuniteit en een mogelijk medicijn of vaccin. Zo doet het Erasmus MC een oproep aan mensen die het coronavirus al hebben gehad, om zich te melden. Met de antistoffen uit hun bloed, zou mogelijk een medicijn kunnen worden ontwikkeld. Toch kunnen op dit moment alleen mannen ouder dan 18 jaar meedoen aan het onderzoek, omdat er bij plasma van vrouwelijke donoren meer kans zou zijn op bijwerkingen. Ook werd eerder al duidelijk dat homo mannen in het bevolkingsonderzoek naar het coronavirus worden uitgesloten. Uiteraard is het verzamelen van antistoffen en het ontwikkelen van een medicijn of een vaccin nu het meest urgent, maar het blijft belangrijk – zeker in de nabije toekomst – om rekening te houden met de verschillen tussen mensen en patiënten, zodat er zorg op maat geboden kan worden.

Te lang is binnen de medische wetenschap het mannenlichaam als uitgangspunt genomen, waardoor symptomen van aandoeningen of bijwerkingen van medicijnen niet altijd bij vrouwen worden (h)erkend. Juist door deze verschillen mee te nemen, kun je betere zorg bieden voor iedereen.

Verder lezen over het thema gezondheid:

• In een belangrijk stuk op One World vraagt Hayat Afkyr aandacht voor de risico’s die mensen met een beperking lopen in tijden van corona: “De samenleving is er nog altijd niet van doordrongen dat het leven van gehandicapte mensen waarde heeft, net zoals dat van een persoon zonder beperking. Dat validisme kan mensen de komende tijd het leven kosten.”
• Er zijn tijdens de coronacrisis veel onduidelijkheden over zwangerschapszorg voor zwangeren. In dit artikel van NRC komen zowel deskundigen als zwangeren aan het woord over de bevalling, kraambezoek en andere momenten van zorg in tijden van corona.
• Instituut ZonMw interviewde wetenschappers Sabine Oertelt-Prigione en Petra Verdonk over gender in tijden van corona. De boodschap van beide: neem gender en diversiteit mee in het bepalen van maatregelen voor de korte én langere termijn. Daarbij moet de focus niet alleen liggen op de gevolgen voor de gezondheid, maar ook op de sociale maatschappelijke impact van deze pandemie.
• Maatregelen tegen het coronavirus zorgen ervoor dat abortusklinieken in Nederland niet voor iedereen even goed bereikbaar zijn. Bureau Clara Wichmann en Women on Waves spanden een rechtszaak aan om te zorgen dat de abortuspil door een arts per post verstuurd mag worden, maar dit werd door de rechter afgewezen. Choice schetst in Het Parool tegen welke obstakels zwangere mensen aanlopen. En Dwars, GroenLinkse Jongeren startte een petitie, waarin zij de overheid oproepen om met een oplossing te komen.

Beeldvorming

Marjon Melissen beschrijft dat fat-shaming in tijden van corona nog meer levens in gevaar kan brengen omdat: “De taal en de houding van de medische wereld en de samenleving als geheel, bedoeld om overgewicht te verminderen, houden stigma’s over dik zijn in stand. En onderzoek wijst steeds duidelijker uit dat leven met deze stigma’s een groter gevaar vormt voor de gezondheid van dikke mensen dan het dik zijn zelf.”

Andere interessante artikelen:

• In het Parool roepen Anne-Floor Dekker en Froukje Gaasterland op om vrouwenrechten niet uit het oog te verliezen. Ze geven concrete voorbeelden van hoe de inkomens, levens en rechten van vrouwen in gevaar zijn.

• Kennisinstituut voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis Atria heeft een aantal kwesties die spelen tijdens de coronacrisis en waarbij man-vrouw verschillen een rol spelen op een rij gezet.  Hiermee willen ze duidelijk maken dat deze pandemie vraagt om inclusieve besluitvorming waarbij een genderperspectief wordt toegepast om te kijken naar de effecten van corona.

• Het Engelstalige magazine TIME zet uiteen hoe de coronacrisis vrouwen harder zou kunnen raken. De auteur beschrijft dat zaken die impact hebben op kwetsbare groepen tijdens politieke, economische, en gezondheidscrises vaak naar de zijkant worden geschoven. Tijdens de Ebola-uitbraak in Sierra Leone van 2015 bijvoorbeeld: toen de scholen sloten kregen veel meisjes extra zware verzorgingstaken op zich, maar hadden ook te maken met een verhoogde kans op seksueel misbruik en zwangerschap. De boodschap van het artikel is dat onze leiders moeten onthouden dat bij de coronavirus pandemie gendergelijkheid ook een probleem is – een die speciale toewijding en aandacht vereist.

• Op Instagram deelt Tessel ten Zweege van Pisswife een column over huiselijk geweld ten tijde van corona waarin ze beschrijft dat thuisblijven niet voor iedereen ook veilig blijven betekent.

• De NRC sprak verschillende hulpverleners over hun zorgen over de impact van de coronacrisis op huiselijk geweld. Zij vrezen voor een stijging van huiselijk geweld en een tekort aan opvangplekken voor slachtoffers en pleiten voor een landelijke aanpak.

• De Bovengrondse, VICE Nederland en Landelijk Netwerk Veilig Thuis zijn een campagne gestart om mensen extra alert te maken op huiselijk geweld. Je kan de campagneposter via deze link downloaden en ophangen voor je raam om mensen in een kwetsbare positie te laten weten dat er hulp is en om omstanders op te roepen tot actie.

#Stemgendergelijkheid

De Nederlandse overheid werkt momenteel enorm hard om het coronavirus onder controle te krijgen. Dit verdient nu ook alle aandacht. Om op de lange termijn te zorgen voor gendergelijkheid heeft WOMEN Inc. een route uitgestippeld via 6 punten. We roepen politieke partijen op om deze in hun verkiezingsprogramma’s voor 2021 op te nemen. Zodat medicijnen altijd ook op vrouwen worden getest, banen in sectoren waar veel vrouwen werken goed betaald worden en werk en zorg beter te combineren is. Juist nu moeten we de tijd nemen om samenleving van de toekomst nader onder de loep te nemen.

Stem Gendergelijkheid